SUPERlocal: regenwaterberging op wijkniveau

Regenopvang bij nieuwbouw

Hoewel 2018 een extreem droog jaar is, neemt de hoeveelheid regen en intensiteit van de buien de laatste jaren sterk toe. Dat betekent vaak ondergelopen kelders en straten, omdat de rioolstelsels al dat water niet goed kunnen afvoeren. Met veel schade tot gevolg. Daarom wordt bij nieuwbouw of renovatie steeds meer aandacht besteed aan de opvang en het nuttig inzetten van regenwater. Ook bij pleinen is plek voor waterberging, zoals onder een Cruyff Court in het Rotterdamse Spangen. Met dat regenwater wordt de grasmat van voetbalclub Sparta besproeid.

SUPERlocal in Limburg

Een goed voorbeeld op wijkniveau is SUPERlocal, een innovatief woonproject in het Limburgse Kerkrade. De gemeente startte – met behulp van EU-subsidies – samen met de lokale woningcorporatie in de wijk Bleijerheide met de sloop en renovatie van vier jaren ’60-flats. Hiervoor in de plaats komen 100 flatwoningen en 25 grondwoningen met een gesloten waterkringloop.

Betrokkenheid waterbedrijven

Voor de watervoorziening werd de hulp ingeschakeld van Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) en Waterleiding Maatschappij Limburg (WML). Erwin de Bruin, adviseur Strategie en Innovatie bij WML, vertelt over hun betrokkenheid bij het project. “Onze opgave is om te kijken naar kleinschalige decentrale oplossingen op het gebied van water. Dat betekent in eerste instantie het opvangen en bergen van regenwater. Vervolgens wordt datzelfde regenwater ter plaatse gezuiverd tot drinkwater.”

Ontlasten tijdens piekuren

Met zo’n waterkringloop worden twee problemen in een keer getackeld. De Bruin: “Aan de ene kant heb je de extreme regenval. De flats staan op een heuvel, waardoor de regen wegstroomt en elders overlast kan veroorzaken. Door het vast te houden voorkom je die problemen.” Het inzetten van dat regenwater kan daarna weer helpen bij andere uitdagingen, zoals het ontlasten van de centrale drinkwatervoorziening tijdens piekuren. “Mensen gaan vaak op hetzelfde moment onder de douche of zetten de wasmachine aan. Ook ‘s zomers is er een piek, als bijvoorbeeld bij droogte massaal tuintjes worden besproeid.”

‘Het opgevangen regenwater wordt met een zuiveringsinstallatie gezuiverd tot drinkwater.’

Regenwater inzetten als drinkwater

De productie van drinkwater uit regenwater maakt dus deel uit van SUPERlocal. Ondanks dat het volgens De Bruin momenteel financieel niet kan concurreren met de huidige Nederlandse aanpak met centralere drinkwaterproductie. “Het is vooral bijvangst bij de ontwikkeling van een gesloten waterkringloop. Een decentrale drinkwatervoorziening is in een stad niet rendabel, maar het kan wel uitkomst bieden voor afgelegen gebieden. Dan hoef je niet meer een heel leidingnetwerk aan te leggen.” Wettelijk zijn er in ieder geval geen belemmeringen, zegt De Bruin: “Een drinkwaterbedrijf mag drinkwater maken uit regenwater, mits het veilig is. Kwalitatief is regenwater net als grond- en oppervlaktewater prima te zuiveren. Naast dat we die zuivering zelf monitoren, controleert onze toezichthouder ILT ons op de kwaliteit.”

Centrale drinkwaternet als backup

Hoe ziet zo’n regenwaternetwerk er precies uit? De Bruin: “Het opgevangen regenwater wordt met een zuiveringsinstallatie gezuiverd tot drinkwater. Dat komt terecht in de reinwaterkelder (reservoir, red.) om gedistribueerd te worden naar de bewoners. Om te voorkomen dat het drinkwater bij een langdurige droogte op raakt, is de reinwaterkelder aangesloten op het centrale drinkwaternet. Dat dient dus als backupvoorziening.”

Negatief effect verplichte opvang

In Vlaanderen is het verplicht om bij nieuwbouw of renovatie een regenwaterput aan te leggen en dat water te gebruiken voor bijvoorbeeld het toilet. Ziet De Bruin heil in zo’n verplichting in Nederland? “Regen opvangen en inzetten is nuttig, maar Vlaamse waterbedrijven merken wel een negatief effect. ’s Zomers zijn regenwaterbuffers namelijk leeg en dan ontstaat er plots een enorme belasting op het reguliere drinkwaternet. Dat zorgt voor problemen bij de waterlevering.” De Bruin heeft niet direct een oplossing paraat voor dat probleem. “Daar willen we met SUPERlocal achterkomen. Dat doen we door intensief samen te werken met de gemeente, woningcorporatie en het waterschapsbedrijf. Wij kunnen uitleggen welke consequenties bepaalde regels of systemen hebben voor de drinkwatervoorziening.”

‘Regenwater bergen en gebruiken helpt vooral bij het ontlasten van de centrale voorziening.’

Weinig ‘last’ van circulair systeem

De eerste bewoners moeten in 2021 hun intrek nemen in de 125 ‘kringloopwoningen’ in Bleijerheide. Wat gaan zij merken van alle duurzame aanpassingen? Weinig, denkt De Bruin. “De regenwaterberging staat in de kelder en ze krijgen normale kwaliteit water uit hun kraan. We willen juist voorkomen dat mensen er ‘last’ van hebben.” De Bruin noemt een belangrijk verschil met veel andere zelfvoorzienende en circulaire projecten. “Het gaat hierbij om sociale huisvesting. Mensen krijgen een woning toegewezen en gaan hier niet vanuit idealisme wonen. Je moet het dus ook niet te ingewikkeld maken.”

Decentraal drinkwater niet efficiënt

SUPERlocal zou ook een mooi concept kunnen zijn voor andere wijken in Nederland, met name op het gebied van regenwaterberging. De Bruin benadrukt dat het project in Kerkrade in ieder geval niet is bedoeld om te laten zien dat drinkwater een decentrale voorziening moet worden. “Centraal drinkwater produceren is nog altijd veel efficiënter in stedelijk gebied. Regenwater bergen en gebruiken helpt vooral bij het ontlasten van de centrale voorziening.”

Eind november 2019 heeft het project SUPERLocal de waterinnovatieprijs gewonnen in de categorie Circulaire Economie.