Wie gebruiken het meeste zoet water in Nederland?
Zoet water wordt schaarser in Nederland. Dat komt doordat de aanvoer en gebruik van zoet water steeds meer uit balans raken. De belangrijkste oorzaken: klimaatverandering en een toenemende watervraag. De vier spelers die het meeste zoet water gebruiken, zijn de energievoorziening (40%), industrie (33%), drinkwatervoorziening (16%) en landbouw (1%). Met het beter vasthouden van zoet water, zuiniger watergebruik en meer hergebruik van (afval)water proberen deze sectoren bij te dragen aan het herstel van de zoetwaterbalans.
Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.
Het gebruik van zoet water in Nederland per sector
In Nederland zijn er vier partijen die het meeste zoet water gebruiken en/of winnen:
- De energievoorziening (40 procent)
Voor het opwekken van energie uit kolen- en kerncentrales is veel koelwater nodig. Hiervoor wordt voor een aanzienlijk zoet water gebruikt. Door toenemend gebruik van zout water voor koelwater en meer opwekking van duurzame energie is het zoetwaterverbruik in de energievoorziening de laatste jaren wel afgenomen.
- De industrie (33 procent)
Ook in de industrie wordt een aanzienlijk deel van het zoet water gebruikt als koelwater. Dit gebeurt onder meer bij raffinaderijen en in de chemische en metaalindustrie. Door toenemend hergebruik van gezuiverd afvalwater neemt het zoetwatergebruik in de industrie wel wat af.
- De drinkwatervoorziening (16 procent)
Zo’n 15 procent van het zoet water in Nederland wordt gewonnen voor de productie van drinkwater. Ongeveer twee derde hiervan is bestemd voor huishoudens. Het overige deel gaat onder meer naar bedrijven die drinkwater gebruiken in industriële processen, kantoren, ziekenhuizen, de farmaceutische industrie en zwembaden. Ook gaat er drinkwater verloren bij distributie naar de klant (ongeveer 5 procent).
- De landbouw (1 procent)
Gebruik van zoet water in de landbouw vindt vooral plaats in de zomermaanden, wanneer gewassen groeien. In droge jaren onttrekt de landbouw veel meer water dan in een gemiddeld jaar. Zo lag het aandeel van de landbouw op het totale zoetwatergebruik in het droge jaar 2020 op 3,7 procent. In sommige provincies is de onttrekking van grondwater voor beregening van gewassen in hete en droge zomermaanden zelfs hoger dan die voor de productie van drinkwater.
- Overige gebruikers (10 procent)
Het overig gebruik van zoet water betreft voornamelijk inname van oppervlaktewater door de sector ‘Afvalbehandeling en recycling’. Van bepaalde sectoren is de winning niet bekend, zoals onttrekkingen door huishoudens uit eigen grondwaterputten en beregening van sportvelden door sportclubs. Ook de winningshoeveelheden door datacenters zijn onbekend bij het CBS.
* Percentages zijn afkomstig van het CBS uit het jaar 2021, dat qua neerslag een gemiddeld jaar was
Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief
Vooral gebruik van oppervlaktewater
Volgens de meest recente cijfers (2021) onttrekken alle gebruikers samen jaarlijks 7,9 miljard kuub zoet water. 87,5 procent hiervan is oppervlaktewater, 12,5 procent grondwater.
Gebruik laag ten opzichte van totale instroom
Het zoetwatergebruik vormt verhoudingsgewijs maar een klein deel van de totale hoeveelheid (±80 miljard kuub) zoet water die ons land jaarlijks instroomt. Van al het zoet water dat Nederland binnenkomt, wordt dus nog geen 2 procent gebruikt voor de productie van drinkwater.
Meeste water gaat naar zee
Het overgrote deel van het inkomende zoet water – meer dan 90 procent – gaat direct naar zee. Dit wordt afgevoerd om droge voeten te houden, het grondwaterpeil laag te houden ten behoeve van de landbouw en indringing van zout water tegen te gaan.
De zoetwaterbalans in Nederland raakt steeds meer verstoord
De zoetwaterbalans is de hoeveelheid water die Nederland jaarlijks in- en uitstroomt. De instroom is het neerslagoverschot (neerslag min verdamping) plus de aanvoer van rivieren en andere waterwegen. De uitstroom bestaat uit de onttrekking van grond- en oppervlaktewater en de afvoer van water naar zee.
De zoetwaterbalans in Nederland is de laatste jaren steeds meer verstoord geraakt. De oorzaak hiervan is tweeledig:
Instroom van zoet water neemt in droge periodes af
Klimaatverandering verstoort de in- en uitstroom van water. In Nederland hebben we vaker te maken met langdurige periodes van droogte, hoge temperaturen en extremere buien. Bij droogte en hitte is de verdamping hoog, de rivieraanvoer laag en valt er nauwelijks neerslag. Bij extreme neerslag voeren we water juist zo snel mogelijk af naar zee om wateroverlast te voorkomen. Hierdoor kunnen we het niet inzetten wanneer het nodig is, zoals bij droogte.
En er is meer vraag naar water
Toename van drinkwaterverbruik
Economische ontwikkelingen en bevolkingsgroei zorgen voor een hogere drinkwatervraag. Tussen 2014 en 2021 nam het drinkwatergebruik toe met ruim 5 procent. Volgens prognoses van Vewin zal het drinkwaterverbruik in 2040 met 6,2 procent zijn toegenomen ten opzichte van 2021.
Meer zoet water voor landbouw en industrie
Ook voor andere sectoren wordt een stijging in de zoetwatervraag verwacht. Voor de industrie zal dat gezien de alternatieve waterbronnen een relatief beperkte toename zijn, maar voor de landbouw een sterke. Mogelijk verbruikt de landbouw in 2050 zelfs vier tot vijf keer meer zoet water dan nu.
Herstellen van de zoetwaterbalans: 2 manieren
Simpel gezegd zijn er twee manieren om de waterbalans te herstellen:
Water beter vasthouden
De provincie Drenthe zet vooral in op het tweede, vertelt Marc Koenders van drinkwaterbedrijf WMD. “Hierbij gaat het om het bufferen van water met stuwbeheer in beken en sloten. Nu voeren we veel water af, om het grondewaterpeil laag te houden voor de landbouw. Maar als we het peil structureel met enkele decimeters verhogen, hebben we in de zomer voldoende water beschikbaar.”
Waterbesparing en alternatieve bronnen
De landbouw en industrie kijken op verschillende manieren naar waterbesparing. Opties hiervoor zijn bijvoorbeeld precisieberegening en waterzuinige processen. Daarnaast zijn er mogelijkheden voor hergebruik. Hierbij gaat het onder meer om afvalwater van bedrijfsprocessen en rioolwaterzuiveringen (rwzi’s). Wanneer dit water voldoende gezuiverd is, kan het worden ingezet in de landbouw of industrie. Ander alternatief voor zoet water is het ontzilten van zout en brak water. Dit kost alleen wel veel energie.
Rol drinkwatersector bij herstel van de waterbalans
Veel drinkwaterbedrijven onderzoeken hoe ze hun winningen zo duurzaam mogelijk in het watersysteem kunnen inpassen. WMD doet dat samen met de provincie Drenthe en WBG en Vitens, zegt Koenders: “Hoe zo’n toekomstbestendige waterwinning er precies uitziet, weten we nog niet. Het kunnen nieuwe winconcepten zijn, maar ook alternatieve bronnen of technieken voor zuivering.”
Water vasthouden op eigen terreinen
WMD kijkt momenteel al hoe ze zoveel mogelijk water kunnen vasthouden op eigen terreinen, vertelt Koenders. “Hiermee vergroten we de sponswerking. Helaas leent niet elk wingebied zich hier even goed voor. Onze waterwinning in Gasselte ligt bijvoorbeeld op een hoge zandrug, waardoor water vasthouden en infiltreren lastig is.”
Minder zoet water winnen voor drinkwater is lastig
Drinkwaterbedrijven hebben een wettelijke plicht drinkwater te leveren aan consumenten. Zolang de drinkwatervraag stijgt, moeten ze dus meer water innemen om drinkwater te produceren. Maar via besparingstips en campagnes kunnen ze wel sturen op zuinige omgang met drinkwater. Ook kijken drinkwaterbedrijven samen met bedrijven naar waterbesparing en -hergebruik, bijvoorbeeld met waterscans.
Voldoende bronnen in de toekomst
Om in de toekomst voldoende drinkwater te kunnen leveren, moeten provincies en drinkwaterbedrijven hun reservevoorraden vergroten. In het geval van Drenthe gaat het om 30 procent extra water in 2040-2050. Koenders: “Omgerekend is dat circa 25 miljoen kuub extra per jaar. Hiervoor zoeken we samen met de provincie naar aanvullende strategische voorraden (ASV’s).”
Weinig alternatieven voor grondwater
Volgens Koenders zal dit hoofdzakelijk grondwater zijn. “Veel andere opties hebben we niet. Oppervlaktewater is met name in de zomer onvoldoende beschikbaar, zowel kwantitatief als kwalitatief. Terwijl in die periode de drinkwatervraag juist hoog is. Bovendien vraagt het om hele andere zuivering. Ook gezuiverd water van rioolzuiveringsinstallaties is geen optie, want dat is voor ons niet schoon genoeg.”
Drinkwater komt grotendeels terug in watersysteem
Koenders benadrukt tot slot nog dat het water dat drinkwaterbedrijven onttrekken uiteindelijk ook weer voor een groot deel in het watersysteem belandt. “Het meeste drinkwater komt via de riolering bij rwzi’s terecht en vervolgens in oppervlaktewater. Dat water kunnen partijen verderop in het systeem, zoals agrariërs of bedrijven, dus weer hergebruiken. In dat opzicht is ons watergebruik dus grotendeels circulair.”
Reacties
2