Hygiënecode drinkwater: verontreiniging voorkomen

Dagelijks werken de tien Nederlandse drinkwaterbedrijven hard aan de productie van schoon en hygiënisch betrouwbaar drinkwater. Maar zodra het water in het leidingnet zit, ligt er nog verontreinigingsgevaar op de loer. Zo werd op 8 november 2017 in Vlaardingen bijvoorbeeld de E.coli–bacterie, oftewel de ‘poepbacterie’, aangetroffen in het drinkwater. De alarmbellen gingen meteen af en een week lang moesten de inwoners het water eerst koken voor gebruik of hun drinkwater ergens anders vandaan halen.

Verontreiniging onvermijdelijk

Hoewel het Nederlandse leidingnet ‘potdicht’ zit en er op diverse fronten maatregelen worden getroffen, kan het toch gebeuren dat een bacterie of virus in het drinkwater terechtkomt, zegt Martin Meerkerk, onderzoeker bij KWR Watercycle Research Institute. “Er ligt in Nederland 120.000 kilometer aan drinkwaterleiding, dat is drie keer een rondje om de aarde. Er wordt dagelijks wel ergens aan een leiding gewerkt, in sleuven vol modder en bagger, dan is het heel lastig om volledig uit te sluiten dat er viezigheid in het schone water belandt wanneer een leiding kapot gaat.”

Geen chloor, maar een hygiënecode

Toch streeft de drinkwatersector naar een waterdicht systeem voor een optimale drinkwaterkwaliteit in Nederland. Al sinds halverwege vorige eeuw gelden strikte hygiëneregels bij drinkwaterwinning, -behandeling en -distributie. In de jaren ‘90 besloot de drinkwatersector om niet langer gebruik te maken van desinfectiemiddelen zoals chloor, waardoor de regelgeving nog verder werd aangescherpt in de zogeheten ‘Hygiënecode Drinkwater’. Meerkerk: “Nederland is het enige land dat geen chloor als desinfectiemiddel gebruikt. We willen die sterke smaak en geur van chloor niet in het drinkwater. Bovendien kan chloor onwenselijke verbindingen aangaan met andere stoffen in het water.”

“Nederland is het enige land dat geen chloor als desinfectiemiddel gebruikt”

Hygiënecode Drinkwater

De ‘Hygiënecode Drinkwater’ is een honderden pagina’s tellend boekwerk dat bestaat uit vier verschillende delen, die vijfjaarlijks door de drinkwatersector worden onderhouden. In het deel ‘Opslag, transport en Distributie’ (OTD) is beschreven hoe er tijdens onderhoudswerkzaamheden en vervanging van leidingen moet worden gewerkt om verontreiniging te voorkomen. “De code is voor elk drinkwaterbedrijf hetzelfde, ongeacht de methode van waterwinning, en is ook opgenomen in de wet- en regelgeving”, vertelt Meerkerk. “Voor de monteurs die in het veld met de leidingen werken, is een bijbehorende werkboekje beschikbaar.”

Werkinstructies

Rob van der Leer van drinkwaterbedrijf Evides vertelt wat die instructies concreet inhouden. “Bij elk project dat we opstarten gelden vaste protocollen. Dat betekent dat materialen moeten worden afgeschermd en bijvoorbeeld niet op het gras mogen liggen. Daarnaast moeten de leidingen afgedopt zijn.” Meerkerk wijst op persoonlijke hygiëne: “Als iemand bepaalde ziekteverschijnselen heeft of een pleister om de vinger mag diegene niet zomaar met leidingen werken.” Wanneer alles op z’n plek ligt, wordt de leiding schoongespoeld en worden er twee watermonsters genomen om de kwaliteit te testen. Als beide goed zijn, wordt de leiding pas in gebruik genomen voor de levering van drinkwater.

Opleiding en certificatie

Werkzaamheden mogen alleen worden uitgevoerd door gecertificeerde monteurs. Dat houdt in dat elke monteur die aan het leidingnet sleutelt een cursus of opleiding moet volgen en die kennis om de paar jaar moeten opfrissen. Die opleidingen worden verzorgd door de drinkwaterbedrijven zelf of door Stichting Wateropleidingen, het opleidingsinstituut van de watersector.

Hygiënecode Drinkwater voor wie?

De monteurs zijn niet altijd in dienst bij het drinkwaterbedrijf zelf, vertelt Ruud Kolpa van Oasen, dat het oostelijke deel van Zuid-Holland van drinkwater voorziet. “We werken ook veel met vaste aannemers. Voor die partijen geldt natuurlijk ook dat ze zich aan de code moeten houden en de monteurs opgeleid zijn. Wij zien er met audits op toe dat dat gebeurt.”

Wettelijke normen en codes

Elk drinkwaterbedrijf heeft een eigen meetprogramma waarin het hele jaar door op verschillende plekken in het leidingnet watermonsters worden genomen. Vervolgens wordt gekeken of de metingen afwijken van de normen die zijn vastgelegd in het Drinkwaterbesluit uit 2011.

Net als de normeringen heeft ook de Hygiënecode Drinkwater een wettelijk kader. Dat is vrij uitzonderlijk, zegt Meerkerk, omdat het gaat om een door de drinkwaterbedrijven opgesteld en beheerd document gaat. “Schoon drinkwater is van dusdanig groot belang dat drinkwaterbedrijven verplicht zijn leidingnetten hygiënisch te ontwerpen, beheren en onderhouden.”

Aandacht afhankelijk van omvang

Ondanks dat alle drinkwaterbedrijven zich strikt aan de Hygiënecode Drinkwater houden, kan het dus gebeuren dat er micro-organismen in het drinkwater terecht komen. De verontreiniging in Vlaardingen is dan ook geen incident, zegt Geo Bakker van drinkwaterbedrijf Vitens. “We meten wel een paar keer per maand ergens in het net een afwijking. Maar vaak is een verontreiniging kleinschalig, bijvoorbeeld alleen in een straat. Dan lichten we meteen onze klanten in en geven we een kookadvies, daar lees je verder niks over in de media. Dat gebeurt natuurlijk wel als een groot gebied wordt getroffen, zoals Vlaardingen.”

Maatregelen bij verontreiniging

De maatregelen na een microbiologische normoverschrijding verschillen, vervolgt Van der Leer van Evides. “We moeten het in eerste instantie direct melden aan de toezichthouder. De ingrepen in het leidingnet zijn afhankelijk van de ernst van de verontreiniging. Dat varieert van spuien (schoonspoelen leidingen met hoge snelheid, red.) tot chloreren en een kookadvies. Daarnaast proberen we te achterhalen waar het is misgegaan: zijn de procedures niet goed gevolgd of is er wat mis met de procedures zelf?”

Uiteindelijk staan alle maatregelen in dienst van de waterkwaliteit uit de kraan van de klant, besluit Bakker van Vitens. “Als we tijdelijk chloor moeten inzetten dan is dat maar zo. De volksgezondheid is op zo’n moment belangrijker dan het niet gebruiken van desinfectiemiddelen. Als we ergens een rioolleiding en een drinkwaterleiding raken is er geen tijd om te wachten op de uitslagen van het lab, dan waarschuwen we de klanten meteen en geven we een kookadvies.”