Fluoride in drinkwater: alle vragen en antwoorden

Wat is fluoride?

Fluoride is het element fluor in combinatie met een andere stof, bijvoorbeeld natrium of calcium. Fluoride is dus een verzamelnaam. Het komt voor in natuurlijke vorm, bijvoorbeeld in water, enkele fruitsoorten, eieren en rood vlees. Maar het wordt ook gemaakt in chemische vorm voor tandverzorgingsproducten als tandpasta’s, spoelwater en flosdraad.

Zit er fluoride in drinkwater?

Ja, er zit fluoride in drinkwater, maar in hele kleine hoeveelheden. Fluoride zit van nature in de bodem en bereikt op deze manier het grondwater. Chemische fluoride belandt via bijvoorbeeld tandpasta in het afvoerputje en de rioolwaterzuiveringsinstallatie in het oppervlaktewater. Drinkwaterbedrijven gebruiken dat grondwater en oppervlaktewater weer om drinkwater te maken.

In drinkwater zitten hele kleine hoeveelheden fluoride, te weinig om effect te hebben op je gezondheid

Zelf defluorideren niet nodig

Na de drinkwaterzuivering blijven hele kleine hoeveelheden fluoride achter in het drinkwater. Volgens het RIVM heeft deze dosering geen invloed op de menselijke gezondheid. Zelf kraanwater ‘defluorideren’ is dan ook niet nodig.

Hoeveel fluoride zit er in drinkwater?

Per gebied verschilt de concentratie fluoride in drinkwater, het meeste kraanwater bevat tussen de 0,05 en 0,25 milligram fluoride per liter. Dat is onder de wettelijke norm van 1,1 milligram per liter. Op de websites van de drinkwaterbedrijven staat de exacte samenstelling van het drinkwater per regio vermeld.

Is het ooit toegevoegd in Nederland?

Ja. Kort na de Tweede Wereldoorlog bleek uit Amerikaanse experimenten dat het toevoegen van fluoride aan drinkwater significante verbetering van het gebit opleverde. Deze resultaten waaiden over naar Nederland, waar gelijksoortige experimenten werden uitgevoerd. Toen in de jaren vijftig uit een klinische proef werd geconcludeerd dat ook het Nederlandse gebit erop vooruitging, werd in 1953 in Tiel voor het eerst fluoride aan drinkwater toegevoegd. Na een positief advies van de gezondheidsraad besloten vanaf 1960 meer gemeenten en drinkwaterbedrijven fluoride aan drinkwater toe te voegen. In 1968 kwam bij ongeveer een kwart van de Nederlanders kunstmatig gefluorideerd water uit de kraan, met een dosis tot 1,2 milligram per liter.

Sinds 1976 wordt geen fluoride meer toegevoegd aan Nederlands drinkwater

Waarom doen we het nu niet meer?

Eind jaren ’60 kwam er een maatschappelijk debat op gang over de drinkwaterfluoridering. Het aantal Nederlanders met gezondheidsklachten, zoals migraine, darm- en maagklachten en depressies was sinds de fluoridering in acht jaar met 5 procent gestegen. Er kwamen protesten en juridische procedures tegen de verplichte ‘massamedicatie’. De maatschappelijke en politieke druk leidde in 1973 tot een uitspraak van de Hoge Raad. Deze concludeerde dat er geen legale grondslag lag aan de fluoridering. Uit verschillende onderzoeken kwamen bovendien steeds meer de schadelijke effecten naar voren. Sinds 1976 wordt er geen fluor meer toegevoegd aan het Nederlandse kraanwater.

Waar is fluoride goed voor?

De belangrijkste ‘functie’ van fluoride is gebitsbescherming. In lage dosering zou fluoride volgens verschillende onderzoeken de kans op tandproblemen, zoals tandbederf en gaatjes, verminderen. Fluoride is dan ook voornamelijk te vinden in gebitsverzorgingsproducten. Toch zijn er ook onderzoeken die het nut voor de tanden onbewezen achten. Een te hoge dosering werkt zelfs averechts en veroorzaakt gebitschade zoals vlekken op de tanden. Fluoride is ook geen nuttige of noodzakelijke voedingsstof voor mensen.

Kan fluoride gevaarlijk zijn?

Een te hoge dosering kan schadelijke effecten hebben voor onder meer botten, zenuwen en de schildklier. Fluoride kan bij inname van een hele grote dosis (5 gram per kilo lichaamsgewicht) zelfs fataal zijn. De fluoride in tandverzorgingsproducten heeft dan ook een zeer lage dosering, 1000 tot 1500 ppm, parts per million (1 tot 1,5 promille). Desalniettemin wordt ouders aangeraden op te passen met fluoridegebruik door kinderen. Zo blijkt onder meer uit Brits-Chinees onderzoek dat fluoride schadelijk is voor de hersenontwikkeling van kinderen, met name kinderen met hoog- of laagbegaafdheid, een leerstoornis, ADHD en autisme. Steeds meer tandpasta’s zijn dan ook fluoridevrij of bevatten een lagere dosis dan voorheen.

Vooral in Angelsaksische landen wordt nog fluoride toegevoegd aan drinkwater

Zijn er landen die nog wel fluorideren?

Ja, al zijn het er niet veel. Voornamelijk in Angelsaksische landen zoals Groot-Brittannië, de VS, Canada en Australië is het gebruikelijk dat drinkwaterbedrijven fluoride toevoegen aan drinkwater. Hoofdzakelijk vanuit de overtuiging dat het zorgt voor gebitsverbetering. In Ierland is fluoridering van drinkwater sinds 1963 zelfs verplicht. Ook in Israël werd drinkwater lange tijd gefluorideerd. Na onderzoeken die duidden op negatieve gezondheidseffecten besloot het land om per 2014 met fluoridering te stoppen. Inmiddels gaan er in Israël stemmen op om dat besluit terug te draaien. Mede door claims dat bij voornamelijk de armere bevolking het gebit door slechte eetgewoonten snel verslechtert, wordt fluoridering heroverwogen.

Gaan we het in Nederland ooit nog doen?

Nee, dat is niet aannemelijk Nederlandse drinkwaterbedrijven streven ernaar helemaal geen chemicaliën toe te voegen aan drinkwater, ook geen chloor om verontreinigingen tegen te gaan. Daarnaast is er de afgelopen vijftig jaar veel meer bekend geworden over de schadelijkheid van fluoride op de menselijke gezondheid, voornamelijk op die van kinderen. Over de positieve effecten zijn de meningen nog steeds sterk verdeeld.  Juridisch gezien is herinvoering momenteel trouwens onmogelijk. In 1983 werd in de grondwet opgenomen dat ‘een ieder het recht heeft op onaantastbaarheid van zijn lichaam’. Consumenten moeten dus vrij zijn in hun keuze als het gaat om het gebruiken van een medicijn. En als ze fluoride willen gebruiken, dan kan dat via de tandarts of gebitsverzorgingsproducten.

Zijn er voorstanders in Nederland?

Heel soms duikt het onderwerp nog op in de media. De Groningse hoogleraar kaakchirurgie Ruud Bos pleitte in 2011 in de Volkskrant voor het opnieuw toevoegen van fluoride aan drinkwater. Die oproep leidde echter vooral tot discussie over de staat van de Nederlandse gebitsverzorging en ging grotendeels voorbij aan de drinkwatersector.