PFAS in drinkwater: risico’s en oplossingen

Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.

Te veel PFAS: vooral via voeding, ook in drinkwater

Mensen in Nederland krijgen te veel PFAS binnen via voedsel en drinkwater, zo blijkt uit onderzoek van het RIVM. Dit komt vooral door voedsel (zo’n 80 tot 98 procent van de totale inname). Ook via drinkwater is dit mogelijk. Het RIVM adviseert daarom de overheid om ervoor te zorgen dat mensen minder PFAS binnenkrijgen. Ook gaat het instituut onderzoek doen naar de meest effectieve maatregelen om de blootstelling aan PFAS in Nederland te verlagen.

Hoeveel PFAS je via kraanwater binnen krijgt, hangt vooral af van waar je woont. Met name in West-Nederland waar drinkwater wordt gemaakt van rivierwater zitten PFAS, blijkt uit metingen van het RIVM. De hoeveelheid PFAS die mensen in Nederland binnenkrijgen via alleen drinkwater ligt beneden de gezondheidskundige grenswaarde. Het RIVM vindt het daarom verantwoord om kraanwater te blijven drinken.

Het kabinet scherpt naar aanleiding van het rapport van het RIVM de vergunningen aan voor lozingen van PFAS. Zo hoopt Minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) de concentraties van deze stoffen op korte termijn terug te dringen.

Nadelig voor immuunsysteem

Door wetenschappelijke onderzoeken weten we dat PFAS schadelijker is voor de gezondheid dan eerst werd aangenomen. De stoffen zijn onder andere een risico voor het immuunsysteem. Hierdoor adviseert het RIVM een nieuwe gezondheidskundige grenswaarde voor PFAS.

Volgens het RIVM is het verstandig dat mensen via drinkwater niet meer PFAS binnenkrijgen dan 20 procent van die grenswaarde. De reden hiervoor is dat mensen de  overige 80 procent via andere bronnen kunnen binnenkrijgen. Bij ruim de helft van de metingen in drinkwater van rivierwater is dit aandeel nu hoger dan 20 procent van de gezondheidskundige grenswaarde. De overschrijding geldt ook voor 1 op de 10 metingen in drinkwater van grondwater.

1. Wat zijn PFAS?

PFAS is de afkorting voor poly- en perfluoralkylstoffen. PFAS zijn stoffen die door de mens zijn gemaakt en dus niet van nature in het milieu voorkomen. Onder PFAS vallen onder meer GenX, PFOA (perfluoroctaanzuur) en PFOS (perfluoroctaansulfonaat). In totaal gaat het om enkele duizenden stoffen.

De chemische industrie maakt veel gebruik van PFAS. De stoffen worden vanwege hun water- en vetafstotende eigenschappen verwerkt in uiteenlopende producten.

Denk aan: jassen, pannen, bakpapier, voedselverpakkingen, smeermiddelen, skiwax en blusschuim. Van een groot aantal PFAS is bekend dat ze schadelijk zijn voor de gezondheid en het milieu.

2. Wat zijn de risico’s van PFAS?

PFAS vormen een risico voor zowel mens als milieu. Als mensen over een lange periode kleine hoeveelheden PFAS binnenkrijgen, kan dit al nadelig zijn voor hun immuunsysteem. Dat blijkt uit studies van het RIVM.

Omdat PFAS vaak nieuwe stoffen zijn, is er nog veel onbekend over hun eigenschappen en exacte schadelijkheid. Voor PFAS waarvan de schadelijkheid wel bekend is, hanteert het RIVM een relatief lage norm voor de aanwezigheid van PFAS in grond of water.

3. Hoe komen PFAS in bronnen voor drinkwater?

PFAS kunnen zich verspreiden via de lucht, bodem, voedsel en water, zegt PFAS-onderzoeker Arjen Wintersen van het RIVM. “Een deel belandt in het milieu door uitstoot van de industrie. Door neerslag komen PFAS terecht in oppervlaktewater of via de bodem in grondwater. Dit zijn bronnen die drinkwaterbedrijven voor de winning van drinkwater gebruiken. Ook komen er via rioolwaterzuiveringsinstallaties PFAS in oppervlaktewater terecht. Momenteel wordt onderzocht welke specifieke activiteiten voor verontreiniging zorgen, daar is nog geen totaalbeeld van.”

‘PFAS kunnen zich verspreiden via de lucht, bodem, voedsel en water’

Ook door verplaatsing van vervuilde grond of bagger kunnen PFAS in grond- of oppervlaktewater belanden. In gebieden met veel chemische industrie of oude vuilstorten zijn de concentraties PFAS vaak het hoogst. Door uitspoeling naar de ondergrond worden op deze plekken hogere concentraties PFAS in het grondwater aangetroffen.

4. Zitten PFAS ook in drinkwaterbronnen?

Uit recente metingen is gebleken dat oppervlaktewaterbronnen en grondwaterbronnen voor de drinkwaterproductie lage concentraties PFAS bevatten. “In oppervlaktewater zitten vaker PFAS, omdat dat water direct in contact staat met de lucht en rioolwaterzuiveringsinstallaties”, zegt drinkwateronderzoeker Monique van der Aa bij het RIVM. “Bij grondwater duurt het altijd even voordat stoffen de diepere grondwaterlagen bereiken.”

5. Zitten PFAS in ons drinkwater?

Ja. Ook in drinkwater uit de kraan kunnen kleine hoeveelheden PFAS gemeten worden. Volgens het RIVM blijft het verantwoord om kraanwater te blijven drinken. Ook voldoet het drinkwater van alle Nederlandse drinkwaterbedrijven aan de norm voor PFAS, zoals die is vastgelegd in de Europese Drinkwaterrichtlijn (DWR). In die richtlijn is echter nog niet de nieuwe gezondheidskundige grenswaarde van Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) meegenomen. Daarom pleit het RIVM ervoor om de concentraties PFAS in het Nederlandse drinkwater de komende jaren te verlagen.

Moeilijk te zuiveren

Drinkwaterbedrijven willen het liefst geen PFAS in hun drinkwater, maar de stoffen zijn moeilijk te zuiveren met traditionele zuiveringstechnieken. Van der Aa: “Zandfilters halen de deeltjes er nauwelijks uit, met actieve koolfiltratie kun je enkele tientallen procenten verwijderen. Alleen met membraanzuivering, zoals omgekeerde osmose, haal je het overgrote deel PFAS uit het water. Maar dat is wel een dure techniek die veel energie verbruikt. Weinig drinkwaterbedrijven maken dan ook gebruik van membraantechnologie.” Bovendien verdwijnt PFAS niet na zuivering, maar komt het terecht in het afval en dat afvoeren is ook een probleem.

6. Is drinkwater nog veilig?

Volgens het RIVM blijft het verantwoord om drinkwater te drinken. Dat komt omdat de hoeveelheid PFAS je binnenkrijgt via alleen drinkwater beneden de gezondheidskundige grenswaarde ligt. Het RIVM heeft nog geen onderzoek gedaan naar de hoeveelheid PFAS in flessenwater.

Vooral in voedsel

De grenswaarde van inname kunnen mensen alleen overschrijden door de hoeveelheid PFAS die ze binnenkrijgen uit voedsel, consumentenproducten, de lucht en drinkwater samen. Het percentage dat iemand binnenkrijgt komt voornamelijk door voedsel. De bijdrage van drinkwater is vele malen kleiner.

Wel adviseert het RIVM het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat om de hoeveelheid PFAS in drinkwater te verminderen.

7. Wat kunnen mensen zelf doen tegen PFAS?

Hoe minder PFAS-uitstoot er is, hoe minder de stoffen in voedsel en drinkwater belanden. Mensen kunnen een bijdrage leveren door producten te kopen waar geen PFAS in zit. Dit kun je checken op de website Waar zit wat in.

Het verwijderen van PFAS uit drinkwater is moeilijk. Voor het verwijderen van PFAS heb je hele fijne membraanfiltratie nodig. Sommige bedrijven claimen dat hun waterfilters voor thuis dat kunnen, maar kunnen dat niet aantonen.

Het heeft geen zin om drinkwater thuis te koken. Dit haalt de stoffen niet uit het water. Het RIVM concludeert dat we ons kraanwater gewoon kunnen blijven drinken.

8. Hoe wordt PFAS-uitstoot tegengegaan?

Vanwege de ingewikkelde en kostbare zuivering, ligt bij het tegengaan van PFAS-uitstoot de focus op bronaanpak. Wintersen: “Stoffen die in de industrie worden toegepast, moeten volgens de REACH-verordening worden geregistreerd. Per stof moet een inschatting worden gemaakt van de effecten op de waterkwaliteit. Voor PFAS die onder Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS, red.) vallen, gelden extra strenge eisen en zijn speciale vergunningen nodig.”

De Unie van Waterschappen en de drinkwaterbedrijven willen dat alle afgegeven lozingsvergunningen die bedrijven nu hebben, kritisch bekeken worden. Uit onderzoek blijkt dat PFAS niet met biologische zuivering uit afvalwater wordt verwijderd.

9. Wat is de oplossing voor dit probleem?

Drinkwaterbedrijven in Nederland willen dat er zo snel mogelijk een Nederlands en Europees totaalverbod komt op PFAS. Tot die tijd pleiten ze ervoor dat de overheid en het bedrijfsleven hun verantwoordelijkheid nemen in het stoppen van alle PFAS-lozingen.

Het kabinet scherpt naar aanleiding van het rapport van het RIVM de vergunningen aan voor lozingen van PFAS. Zo hoopt Minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) de concentraties van deze stof op korte termijn terug te dringen.

Omdat er zoveel zorgen zijn over PFAS stelde de Europese Commissie in oktober 2022 voor om een aantal PFAS stoffen op te nemen in een aantal richtlijnen. Het gaat om de Richtlijn Stedelijk Afvalwater en de lijsten van verontreinigende stoffen voor grond- en oppervlaktewater in de Grondwaterrichtlijn (GWR) en de KRW Richtlijn Prioritaire Stoffen. Dit betekent dat iedereen in Europa extra zijn best moet gaan doen om te voorkomen dat deze stoffen in het oppervlaktewater en grondwater terecht zal komen.

Daarnaast kijkt de Nederlandse overheid samen met andere EU-lidstaten naar een totaalverbod van PFAS voor niet-essentiële toepassingen, zegt Wintersen. “Voor sommige producttoepassingen bestaan betere en minder schadelijke alternatieven voor PFAS. Daardoor zouden dus veel minder PFAS gebruikt hoeven worden. Op dit moment wordt verder nagedacht over welke stoffen niet-essentieel zijn en of er restricties komen voor PFAS in bepaalde consumentenproducten.”

De film Dark Waters gaat over grootschalige lozing van PFAS door het Amerikaanse chemieconcern DuPont in de jaren ’90, waardoor het drinkwater in de staat West-Virginia ernstig verontreinigd raakte. Volgens het Europees Milieuagentschap (EEA) is de film een waarschuwing voor Europa. DuPont (tegenwoordig Chemours) is in Nederland vooral bekend als gebruiker van GenX voor de productie van teflonpannen. De lozing van GenX zorgde een paar jaar geleden voor de nodige controverse vanwege grote verontreiniging in de omgeving van Chemours.