De watertransitie: wat is het? En 4 andere vragen

Nederland staat aan de vooravond van een algehele watertransitie. Met als doel: een nieuw watersysteem dat duurzaam met water omgaat. Zo kunnen we de drinkwatervoorziening in de toekomst veiligstellen. Wat bedoelen we met deze watertransitie? En hoe gaat Nederland deze grote klus klaarspelen?

De Watertransitie Wat Is Het
Een meander in de Drentse Aa. Waterbedrijf Groningen gebruikt water uit de beken van de Drentsche Aa om drinkwater van te maken.

Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.

1. Wat bedoelen we met ‘watertransitie’?

Eerder riepen drinkwaterbedrijven en waterschappen op tot een compleet nieuwe blik op de watervoorziening. Ze gebruikten de term ‘transitie’, naar de analogie van de energietransitie. Hiermee wordt de overgang naar een situatie bedoeld waarin we het watersysteem structureel anders beheren dan nu het geval is. De watertransitie is een radicale omslag dus, waarbij de focus ligt op het duurzaam en circulair omgaan met zoetwater.

2. Waarom is een watertransitie nodig?

De nationale zoetwatervoorraad is kwetsbaar. Nederland verdroogt, waardoor het grondwater- en rivierwaterpeil geleidelijk daalt. Dit heeft gevolgen voor de natuur, biodiversiteit en drinkwaterbronnen in ons land. Vooral de hoge zandgronden in het oosten van het land hebben flink onder deze veranderingen te lijden. Ook zorgt een lage waterstand voor een hogere concentratie ongewenste stoffen in het rivierwater.

De verdroging van ons land heeft hoofdzakelijk twee oorzaken: klimaatverandering en de politieke keuzes van Nederland. In de toekomst krijgen we steeds vaker te maken met droge en hete zomers, gevolgd door natte winters. Bovendien regent het steeds vaker en in piekmomenten. Daarnaast heeft de Nederlandse overheid ook structureel gekozen om het watersysteem op de landbouw in te richten. Dat betekent dat de grondwaterstand voor een optimale voedselproductie laag is gehouden.

De totale watervraag zal door de bevolkingsgroei alleen maar toenemen. Willen we zeker zijn van een toekomstbestendig Nederland, waarbij onze watervoorraden gewaarborgd zijn, dan is een radicale omslag nodig.

(tekst gaat verder onder de afbeelding)

Luchtfoto Van Het Dorp Loosdrecht
Luchtfoto van het dorp Loosdrecht

3. Wat is het verschil tussen het huidige watersysteem en het systeem van de toekomst?

De grootste verandering is de verschuiving van ‘snel overtollig water afvoeren’ naar een duurzamer systeem: water vasthouden.

Bij ons traditionele watersysteem ligt de focus op het oppompen en weer zo snel mogelijk afvoeren van water. Bij deze manier van werken kijken de waterschappen eerst naar de eisen van het landgebruik, waarna het peil hierop wordt aangepast. Dit is het zogeheten: ‘peil-volgt-functie’-principe. Het oude beleid is zo opgesteld dat we in de winter zoveel mogelijk water afvoeren, om vervolgens in de zomer veel water weer op te pompen. Voor de land- en tuinbouw hebben hier baat bij. Deze visie vindt zijn oorsprong vlak na de Tweede Wereldoorlog. De overheid wilde de economische schade herstellen door de voedselproductie flink op te schroeven. Indirect bepaalden boeren dus de regels.

De traditionele manier is niet meer hanteerbaar. Voor een toekomstbestendig Nederland willen overheid, waterschappen en drinkwaterbedrijven werken in een driestapsmodel: water vasthouden, water opslaan en indien nodig daarna pas afvoeren. Daarbij kijken we hoe we ons watersysteem circulair kunnen maken. De landbouw zal bij dit nieuwe watersysteem niet meer bepalend zijn voor de waterhuishouding. Het eerdere principe draaien we in de toekomst dus om. Water krijgt bij de ruimtelijke inrichting de primaire focus: de functie van het land past zich aan het waterpeil aan.

4. Wat zijn de pijlers van de watertransitie?

Water als primaire focus bij ruimtelijke inrichting: ‘functie-volgt-peil’-principe

Bij de ruimtelijke inrichting is het belangrijk steeds ons water als leidraad te nemen. Dat geldt op alle vlakken. Dus een nieuwbouwwijk aanleggen? Dan is het noodzaak dat projectontwikkelaars eerst kijken naar het domein water. Hoe gaat de watervoorziening straks een rol spelen? Welke gevolgen heeft de bebouwing voor de drinkwaterbronnen? Ook voor de landbouw gelden straks duidelijkere afspraken. De Omgevingswet speelt bij de ruimtelijke inrichting een grote rol. De wet bundelt 26 wetten die betrekking hadden op de openbare ruimte en de ondergrond. De branchevereniging van drinkwaterbedrijven (Vewin) heeft een handboek opgesteld om de drinkwaterbelangen in de omgevingswet te waarborgen.

Verduurzaming: van lineair naar circulair watersysteem

In 2050 wil Nederland naar een circulair watersysteem. Dat houdt in dat we gebruikt huishoudelijk water, zoals afvalwater van de douche, niet meer zien als afvalstof. In plaats daarvan krijgt het als grondstof een nieuwe bestemming. Het Amsterdamse drinkwaterbedrijf Waternet werkt bijvoorbeeld aan ‘nieuwe sanitatie’. Hierbij scheidt Waternet het afvalwater bij de bron om weer energie uit te winnen.

Ook kijkt Nederland steeds meer naar vormen voor een gesloten waterkringloop. Deze vorm van hergebruik staat nog in de kinderschoenen. Zo wil de gemeente Kerkrade in Limburg met het project Superlocal afvalwater na zuivering weer gebruiken voor onder andere een autowasstraat.

Structurele focus op zuiniger omgaan met water

Hoe minder water we gebruiken, hoe minder drinkwaterbedrijven hoeven op te pompen. Drinkwaterbedrijven sporen zowel consumenten als ondernemers aan om slim met water om te gaan. Er komen steeds meer samenwerkingsprojecten van de grond tussen de landbouw en grootgebruikers. De Rijksoverheid stimuleert dit soort projecten. Een voorbeeld is ‘Boer bier water’ in Laarbeek, waarbij brouwerij Bavaria het afvalwater onder agrariërs in de buurt verdeelt.

Ook is het mogelijk dat we in de toekomst meer restricties op het gebruik van water krijgen. Voor de landbouw zou het ongelimiteerd beregenen straks voorbij kunnen zijn. En in de zomer onbeperkt de tuin sproeien? Ook dat zou zomaar tot de verleden tijd kunnen behoren.

Water vasthouden om drinkwaterbronnen structureel aan te kunnen vullen

Onze drinkwaterbronnen worden schaarser. De tijd van ‘zoveel mogelijk water afvoeren’ is voorbij. Om een watertekort te voorkomen moeten we structureel water vasthouden. Water dat goed in de bodem kan zakken, kunnen we weer sneller als grondwaterbron gebruiken. Hoost het? Dan zorgen we ervoor dat het water niet wordt afgevoerd, maar juist kan worden opgeslagen of goed kan infiltreren. Op grote schaal moeten we daarom onze afvoersystemen vervangen voor infiltratiesystemen. Dit geldt ook voor het watersysteem in het stedelijk gebied, waarbij water nu te snel het riool in verdwijnt. Als gemeenten bijvoorbeeld meer zouden inzetten op ‘minder stenen’ en meer groen, zakt het regenwater makkelijker de grond in.

(tekst gaat verder onder het kader)

Ontvang 1x per maand updates over de watertransitie via onze nieuwsbrief:

5. Wie zijn voor de watertransitie verantwoordelijk?

Binnen de watertransitie is een aantal grote spelers belangrijk voor het succes. Voor de uitvoerbaarheid is het nodig om duidelijke regels en wetgevingen op te stellen. De Rijksoverheid speelt een grote rol in het maken en toezichthouden op de regels die voor de watertransitie belangrijk zijn. Door een duidelijk beleid kan de Rijksoverheid de provincies en gemeenten in de watertransitie daadkrachtige sturing geven.

Op hun beurt zijn provincies en gemeenten veelal verantwoordelijk voor de uitvoering van het beleid. De provincies nemen beslissingen over grond- en oppervlaktewateronttrekkingen. Daarbij wegen ze altijd meerdere belangen af, bijvoorbeeld die van de drinkwatersector en de landbouw. De bescherming van de natuur, biodiversiteit en drinkwaterbronnen zal bij deze afweging een grote rol gaan spelen. Ook zoeken provincies en gemeenten samen met de drinkwatersector naar aanvullende strategische voorraden (ASV’s). Dit gaat om voorraden van grond- en oppervlaktewater die in de toekomst ingezet kunnen worden voor de drinkwaterproductie.

Gemeenten kunnen in hun beleid een grote bijdrage leveren aan de watertransitie. Bijvoorbeeld met subsidies voor regentonnen en door meer groen aan te leggen en dit soort initiatieven te steunen.

De waterschappen hebben de verantwoordelijkheid om de aan- en afvoer van water te regelen. Ook zij maken zich sterk voor een robuust watersysteem. Zo roept de Unie van Waterschappen andere overheidsinstellingen, bedrijven en consumenten op rekening te houden met een goede waterafvoer en -opslag. Ook leggen de waterschappen onder andere extra waterbergingsgebieden aan om regenwater op te kunnen vangen.

De drinkwaterbedrijven houden bij nieuw beleid en wet- en regelgeving de drinkwaterbelangen goed in de gaten. Het is belangrijk dat de drinkwaterbronnen voldoende aangevuld blijven. Ook proberen ze de algehele drinkwatervoorziening steeds meer te verduurzamen. Zo kreeg Dunea drie miljoen Europese duurzaamheidssubsidie om onderzoek te doen naar de winning en zuivering van brak grondwater voor drinkwater.

Maar in principe kan iedereen, ook burgers, zijn steentje bijdragen. Door bewust met watergebruik om te gaan, nemen we de verantwoordelijkheid voor een toekomst met een robuuste drinkwatervoorziening.

Watertransitie

Deel dit artikel

Gerelateerde artikelen

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *