Gemeenten en drinkwater: de opgaven én kansen

Klimaatverandering, toenemende verontreinigingen en een groeiende watervraag zorgen ervoor dat drinkwaterbedrijven steeds meer moeite moeten doen om 24/7 betrouwbaar en voldoende drinkwater te leveren. Als beleidsmaker en vergunningsverstrekker en met een zorgplicht voor inwoners spelen gemeenten een belangrijke rol bij het waarborgen van de drinkwatervoorziening.

Toch geeft niet elke gemeente drinkwater de prioriteit die het nodig heeft, constateert Iris Michels, strategisch omgevingsmanager bij drinkwaterbedrijf en natuurbeheerder Dunea. “Het probleem van drinkwater is dat het altijd vanzelfsprekend is geweest dat het er is. Maar de laatste jaren zien we dat er grenzen zitten aan de watervoorziening. Helaas is nog niet iedereen zich daarvan bewust, ook niet in de politiek.”

 ‘Door de sterk en snel stijgende drinkwatervraag door met name bevolkingsgroei moeten we onze capaciteit sneller uitbreiden dan verwacht’

Beperkingen drinkwaterproductie

Dunea heeft momenteel te maken met verschillende uitdagingen, zegt Michels. “Door de sterk en snel stijgende drinkwatervraag door met name bevolkingsgroei moeten we onze capaciteit sneller uitbreiden dan verwacht. Met onze huidige bronnen lopen we tegen grenzen aan, we kunnen niet eindeloos infiltratieplassen maken in de duinen.”

Daarnaast zitten er steeds vaker verontreinigingen in het rivierwater van de Afgedamde Maas en Lek, de bronnen waaruit Dunea water inneemt. Michels: “Voor nieuwe complexe ongewenste stoffen zijn nieuwe zuiveringstechnieken nodig. Voor voldoende water op de lange termijn en voor het robuuster maken van onze productie, is meer spreiding in bronnen nodig. Hierbij kijken we onder andere naar mogelijkheden voor inname van water uit het Valkenburgse Meer en het gebruik van brak grondwater uit de bodem.”

Afweging keuzen openbare ruimte

Gevolg hiervan is wel dat Dunea een groter beslag legt op de openbare ruimte, zegt Michels. En die ruimte is geen vanzelfsprekendheid. “De gemeente is verantwoordelijk voor keuzes in de omgeving. Als de voorkeur wordt gegeven aan een fietspad door de duinen of industrie rond een infiltratieplas kan dat betekenen dat we niet kunnen uitbreiden.”

‘Samen met gemeenten hebben we de zorgplicht voor schoon en voldoende drinkwater’

Gemeenten moeten zich volgens Michels meer bewust zijn van welke gevolgen ruimtelijke keuzes hebben voor de drinkwatervoorziening. “Drinkwater moet bij omgevingsbeleid al aan de voorkant worden meegenomen. Samen met gemeenten hebben we de zorgplicht voor schoon en voldoende drinkwater.”

Gevolgen voor inwoners en lokale economie

Net als Dunea loopt ook Vitens tegen beperkingen aan. Zo kan het drinkwaterbedrijf op sommige plekken haar onttrekkingsvergunningen niet optimaal benutten, vertelt strategisch omgevingsmanager Peter Salverda. “Hierdoor is het niet meer vanzelfsprekend dat we overal en altijd nieuwe woonwijken of bedrijven van water kunnen voorzien.”

Volgens Salverda kan dat enorme gevolgen hebben. “Als we niet overal voldoende drinkwater kunnen leveren, raakt dat de woningbouwopgave van gemeenten. En als nieuwe bedrijven geen water kunnen krijgen raakt dat de regionale economische ontwikkeling.”

 Gemeenten zouden het besparen van drinkwater kunnen integreren in de woningbouwopgave

Rol bij zuinigere omgang drinkwater

Binnen alle uitdagingen zien Michels en Salverda ook kansen voor gemeenten. Bijvoorbeeld door het besparen van drinkwater te integreren in de woningbouwopgave. Salverda: “Met maatregelen voor opvang en gebruik van regenwater zorg je ervoor dat huishoudens minder drinkwater gebruiken. Regenwater kun je prima inzetten voor de tuin of het toilet.”

Volgens Michels zou je zulke maatregelen als gemeente verplicht kunnen stellen. “Bij nieuwbouw is nu veel aandacht voor isolatie, maar veel minder voor regels voor wateroplossingen. Daarnaast kunnen gemeenten een rol spelen bij het inperken van de kraanwatervraag bij vergunningverlening en met voorlichting aan bedrijven in huishoudens.”

Risico’s van energietransitie

Ander belangrijk aandachtspunt voor de drinkwatersector is de opkomst van bodemenergiesystemen. Geothermie en warmte-en koudeopslag (WKO’s) kunnen namelijk de grondwaterkwaliteit aantasten. Salverda: “Het is van groot belang dat gemeenten zich actief inzetten voor goed beschermingsbeleid voor de drinkwatervoorziening. Dat betekent functiescheiding en geen risicovolle activiteiten zoals bodemenergie en aardwarmtewinning in grondwaterbeschermingsgebieden en reserves voor de toekomstige drinkwatervoorziening.”

Daarbij moeten gemeenten ook oog hebben voor toekomstige ontwikkelingen, vult Michels aan. “Het Valkenburgse Meer heeft voor ons momenteel nog geen beschermde status. Als daar nu activiteiten zoals geothermie worden toegestaan, kan dat betekenen dat we die bron niet meer kunnen inzetten voor extra drinkwater in de toekomst.”

Meer aandacht voor de ondergrond

Michels noemt ook nog een ander mogelijk effect van de energietransitie: opwarming van drinkwaterleidingen door warmtenetten. “Als drinkwater warmer wordt dan 25 graden kan bacteriegroei ontstaan. In de Transitievisies warmte is aangegeven dat warmtenetten op voldoende afstand van drinkwaterleidingen moeten liggen. In afwachting van meer onderzoek is dit vooralsnog minimaal 1,5 meter.”

‘Veel gemeenten hebben vooral oog voor wat zich boven de grond afspeelt. Terwijl de boven- en ondergrond onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden’

Zaak is wel dat dat advies wordt opgevolgd, benadrukt Michels. “Veel gemeenten hebben nu vooral oog voor wat zich boven de grond afspeelt. Terwijl de boven- en ondergrond onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.

Ook in de ondiepe ondergrond is het druk met kabels en leidingen. Iets nieuws aanleggen, zoals een warmtenet, kan dan niet zomaar. Een ondergrondregisseur vanuit een gemeente kan helpen bepalen wat op een veilige wijze mogelijk is.”

Brief naar gemeenten

Om aandacht te vragen voor de drinkwaterbelangen stuurde Vitens in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen een brief naar alle gemeenten in haar voorzieningsgebied. Behalve het benoemen van de opgaven en het belang van een robuuste drinkwatervoorziening deed Vitens ook een handreiking voor samenwerking.

‘We delen graag onze kennis en ervaring, bijvoorbeeld op het gebied van watervriendelijk bouwen’

Salverda: “Gezien de gemeenschappelijke belangen en verantwoordelijkheden moeten we deze opgaven samen aangaan. We delen dan ook graag onze kennis en ervaring, bijvoorbeeld op het gebied van watervriendelijk bouwen. Ook gaan we met de nieuwe gemeentebesturen bijeenkomsten organiseren om te kijken waar we bij kunnen ondersteunen.”

Structurele aandacht opgaven

Dunea verstuurde geen brief, maar verspreidde onder raadsleden een opgavenkaart.  Michels: “Hierop hebben we in beeld gebracht welke opgaven er spelen en hoe gemeenten die zouden kunnen aanpakken.”

Uit gesprekken met ambtenaren, wethouders en raadsleden merkt Michels dat een gebrek aan aandacht voor drinkwater niet zozeer het gevolg is van onwil. “Het is vooral onwetendheid. Maar zodra je benoemt waarom bijvoorbeeld de ondergrond zo belangrijk voor ons is, zie je meteen dat er veel interesse is en goed wordt geluisterd. Aan ons de taak om die aandacht structureel hoog te houden.”