'Energietransitie biedt vooral kansen voor drinkwatersector’

In 2014 bundelden de gemeente Groningen en Waterbedrijf Groningen (WBG) hun krachten op weg naar een groene toekomst. Het leidde tot de oprichting van Warmtestad Groningen, een duurzaam nutsbedrijf waar beide partijen voor de helft aandeelhouder van zijn. Venema vertelt de belangrijkste reden om hier als drinkwaterbedrijf in te stappen. “Als waterbedrijf hebben we veel kennis over de openbare ruimte en alles wat in de ondergrond gebeurt. Met de gezamenlijke opgave van de klimaatdoelen kunnen we onze kennis en ervaring inzetten over de aanleg en het beheer van het leidingnet. Tegelijk behartigen we de belangen van veilig drinkwater.”

Inzetten op geothermie

Na een rondgang langs experts en verkenningen in andere delen van Nederland, besloot Warmtestad in 2015 in te zetten op geothermie. Venema legt uit hoe deze duurzame warmtebron werkt. “Bij geothermie wordt gebruik gemaakt van aardwarmte uit diepe grondwaterlagen. Elke honderd meter die je dieper de bodem ingaat, is het water 3 graden warmer. Op een kilometer diepte is het water dus 30 graden warmer dan boven.”

Warm water oppompen

Een geothermische put wordt tot een diepte tussen de twee en vier kilometer de grond in geslagen om warm water naar boven te pompen. Eenmaal boven het oppervlak wordt de warmte via een warmtewisselaar overgedragen, waarna het afgekoelde water weer de bodem ingaat. Venema: “Met een geothermiesysteem kun je vijf- tot tienduizend woningen verwarmen. Zo’n put gaat een jaar of vijftig mee.”

Gevaar geothermie voor drinkwater?

Hoewel bij geothermie net als bij grondwaterwinning gebruik wordt gemaakt van watervoerende lagen in de bodem, zitten beide activiteiten in Groningen niet in elkaars vaarwater, benadrukt Venema. “Grondwaterwinning vindt plaats op ‘slechts’ honderden meters diepte, voor geothermie moet je enkele kilometers de bodem in.”

Een mogelijk gevaar van boringen zijn lekkages van chemicaliën en doorboringen van klei- en zandlagen. Bedreigen die risico’s de grondwaterwinning in Groningen? Venema: “Grondwaterwinning gebeurt hier ver buiten de stad. Geothermie zou juist dicht bij de stad moeten plaatsvinden, daar heb je de warmte ook nodig.”

Stoppen met geothermie

Toch besloot Warmtestad in 2017 om de ontwikkeling van geothermie in en rond Groningen stop te zetten. Volgens Venema waren Warmtestad en het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) – namens het ministerie van Economische Zaken en Klimaat toezichthouder op energiewinning – het niet eens over de conclusies van enkele onderzoeken over de veiligheid van de geothermieactiviteiten in Groningen.

“SodM vond dat onvoldoende werd aangetoond dat geothermie niet zou leiden tot aardbevingen in dit gebied. Daar dachten wij anders over. Dan kun je blijven discussiëren, maar als je geen draagvlak en geen vergunning krijgt, is het beter om te stoppen. Geologische activiteiten liggen hier natuurlijk gevoelig, gezien de gaswinning. Geothermie wordt nu verkend in de rest van Nederland, waar de bodem minder kwetsbaar is. Sec gezien kleven er geen bevingsrisico’s aan geothermie.”

‘De toekomst van duurzame energie ligt niet in één oplossing, maar juist in een verscheidenheid aan mogelijkheden’

Restwarmte datacentrum

De focus bij de energietransitie in Groningen ligt momenteel op andere duurzame warmtebronnen, vervolgt Venema. Hij noemt restwarmte van een onlangs geopend datacentrum bij de stad als een van de belangrijkste. “De warmte vangen we met een warmtewisselaar op uit de lucht en leiden we via een pijp naar gebouwen en woningen om te verwarmen.”

Combinatie warmtebronnen

Venema denkt dat de toekomst van duurzame energie niet ligt in één oplossing, maar juist in een verscheidenheid aan mogelijkheden. “Denk aan zonthermie, warmte-koudeopslag, biomassa, restwarmte, aquathermie, van alles wat. Per gebied moet je kijken wat de meest duurzame oplossing is. Dat zal voor een stad anders zijn dan een dorp buitenaf. De tijd is in ieder geval voorbij we afhankelijk zijn van een monopolist, zoals bij aardgas vijftig jaar het geval is geweest.”

Geothermie misschien later

Hij sluit niet uit dat ook geothermie in Groningen in de toekomst onderdeel uitmaakt van de energievoorziening. “Stel dat het veilig kan en er duidelijke wet- en regelgeving is, dan blijft het een optie voor de stad. Maar we gaan er voorlopig niet meer zelf aan trekken. Ook zullen we het dan overlaten aan partijen uit de markt die nu de kennis verder ontwikkelen.”

‘Als je alles afzonderlijk doet, verlies je het gemeenschappelijke doel uit het oog’

Drinkwater binnen energietransitie

Wat betekent de energietransitie in het algemeen voor de drinkwatervoorziening? Venema noemt enkele aandachtspunten. “Een van de zaken waar we op moeten letten is de temperatuur in de ondergrond. Die kan door het warmteleidingnet hoger worden. Als de waterleidingnetten opwarmen krijg je bacteriegroei, dat is gevaarlijk voor de volksgezondheid.”

Pleitbezorger samenwerking

Maar belangrijker dan de uitdagingen zijn volgens Venema de kansen die de transitie biedt. Met name op het gebied van samenwerking, zoals bij Warmtestad. “Ik ben een pleitbezorger van intensieve samenwerking tussen gemeente, drinkwaterbedrijf en andere betrokkenen. Als je alles afzonderlijk doet, verlies je het gemeenschappelijke doel uit het oog. Met geothermie waren we misschien wat te vooruitstrevend, maar er blijven nog genoeg duurzame alternatieven over.”

De drinkwatersector en geothermie Geothermie kan lekkages van chemicaliën en doorboringen van beschermende klei- en zandlagen veroorzaken. Het is daarom belangrijk dat geothermie en grondwaterwinning gescheiden plaatsvindt. Geothermische activiteiten zullen dan ook nooit (mogen) voorkomen in een winningsgebied van een drinkwaterbedrijf. Met het oog op een toekomstige toename van de watervraag zijn verschillende drinkwaterbedrijven momenteel op zoek naar Aanvullende Strategische Voorraden, ASV’s. Om die te beschermen en bodemactiviteiten ook in de toekomst te scheiden, schuiven drinkwaterbedrijven op provinciaal niveau aan bij overleg over de energietransitie, zoals Vitens, Evides en Brabant Water doen in de provincies waar ze actief zijn. Zo kan in samenspraak worden bepaald welk gebied welke functie krijgt en wordt elk risico uitgesloten. Meer lezen over de voor- en nadelen van geothermie