Drugsafval: gevolgen voor milieu en drinkwaterbronnen

Marion Stelling werkt als wetenschappelijk onderzoeker bij de onderzoeksgroep forensisch milieuonderzoek van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Deze onderzoekgroep verricht in opdracht van onder andere OM en politie technisch onderzoek in strafzaken waarbij overtredingen van de milieuwetgeving een rol spelen, zoals het dumpen of lozen van drugsafval.

Verschil tussen dumpen en lozen van drugsafval

Een lozing is wat anders dan een dumping, benadrukt expert Marion Stelling van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Het NFI onderzoekt bewijsstukken in strafzaken, zoals drugsafval dat in de natuur wordt aangetroffen. “Bij een dumping laten criminelen drugsafval achter in bijvoorbeeld vaten. Een drugslozing gaat om vloeistoffen die in de bodem of in het riool worden geloosd.”

Geen drugsafval in ons drinkwater

Tot op heden zit er geen drugsafval in ons drinkwater. Stelling: “Drinkwaterbedrijven monitoren gelukkig goed wat er in het drinkwater en in drinkwaterbronnen zit. De samenwerking tussen betrokken partijen kan wellicht nog beter. Niet altijd is een drinkwaterbedrijf van een dumping of lozing op de hoogte. Dat is zonde.”

RIVM: extra aandacht nodig voor drinkwaterbelangen

Het RIVM pleit ervoor dat drinkwaterbedrijven nauwer worden betrokken bij de afhandeling van dumpingen en lozingen van drugsafval in de nabijheid van grondwaterbeschermingsgebieden en waterwingegebieden. Het instituut publiceerde eind 2022 een rapport met aanbevelingen hierover.

Aanbevelingen RIVM voor drugsafval en drinkwater

• Houdt landelijk bij waar dumpingen en lozingen zijn in de nabijheid van drinkwaterwinningen
• Beter onderzoek nodig naar samenstelling drugsafval
• Leg een database aan met metingen van de samenstelling van drugsproductieafval
• Neem drugsgerelateerde stoffen op in reguliere monitoringsprogramma’s
• Beter onderzoek naar afbreekbaarheid en gedrag van deze stoffen in oppervlakte- en grondwater
• Ontwikkel handheld apparatuur om snel stoffen te ontdekken in het veld
• Drinkwaterrichtwaardes voor meest voorkomende drugsgerelateerde stoffen
• Brede beschikbaarheid kaarten met informatie over wingebieden en beschermingsgebieden voor adviseurs gevaarlijke stoffen

Criminelen gaan steeds creatiever te werk

Het Forensisch Instituut ziet steeds creatievere manieren waarop criminelen van drugsafval proberen af te komen. “Soms steken ze busjes met afval in de fik. Of ze rijden met een bus een wasstraat in, zodat ze tijdens het wassen de drugs kunnen lozen. Wat we ook weleens zien zijn busjes met een gat erin, waarbij ze al rijdend van het drugsafval af proberen te komen.” Wat ook is voorgekomen, is dat drugsafval met mest gemengd werd, bijvoorbeeld in co-vergisters of kelders, waarna het samen wordt uitgereden op landbouwgrond.

Drugsafval: vooral oplosmiddelen en halffabricaten

Het merendeel van de afvalstoffen in drugsafval zijn oplosmiddelen, volgens Stelling. “Hoe deze afvalstoffen eruitzien hangt af van de kwaliteit van de ‘kok’. In principe wil een verdachte zoveel mogelijk uit de grondstoffen halen, want dat is goedkoper. Maar dat lukt niet altijd. Daarom komt bij het productieproces helaas vaak veel afval vrij.”

‘Bij het produceren van drugs komt vaak veel afval vrij’

Bij een vondst treft de politie ook vaak halffabricaten aan. Dit zijn verbindingen van stoffen die tijdens het productieproces verkeerd zijn gegaan. “Bijvoorbeeld bij MDMA. We herkennen dan nog wel de MDMA-verbindingen, maar dan niet zoals de makers het hadden gewild. Ze kunnen dit niet voor de verkoop gebruiken.”

Aantal vondsten van drugsafval neemt toe

Het aantal drugsdumpingen is in de eerste helft van 2021 met 64 procent gestegen in vergelijking met dezelfde periode in 2020. Dat blijkt uit een rapport van de politie.  De meeste dumpingen werden in Limburg ontdekt.

Het aantal opgespoorde drugsafvaldumpingen nam daarvoor juist af. In 2020 werden er 178 dumpingen ontdekt, een daling van 8,6 procent ten opzichte van 2019. Toen waren het er 13 meer.

‘Op een andere manier geloosd’

“Het is aannemelijk dat criminele organisaties nieuwe werkwijzen hanteren om zich van het afval te ontdoen,” licht politiewoordvoerder Suzanne van de Graaf toe. “Het afval wordt bijvoorbeeld meteen bij de lablocaties geloosd. Ook zijn er aanwijzingen dat het afval als zogezegd chemisch afval bij de milieustraten terechtkomt.” Stelling herkent dit. Het NFI ziet het aantal lozingen op de productielocaties van drugs toenemen. “Dit doen criminelen bijvoorbeeld via het riool of zelf gegraven putten.”

‘Criminelen lozen ook via het riool en zelf gegraven putten’

Wordt er in Nederland meer drugs gemaakt?

Dat is moeilijk te zeggen. Wel is het aantal ontdekte productielocaties in 2020 met 20 procent toegenomen. Alleen al in Noord-Brabant werden in 2020 31 drugslabs ontdekt. Op de meeste gevonden locaties (40 procent) werd Amfetamine gemaakt. Daarna volgden methamfetamine (24 procent) en MDMA (22 procent).

De natuur lijdt onder drugsafval

Het NFI heeft de gevolgen voor de snel-afbreekbare stoffen goed in beeld. “De vissen gaan dood, de natuur lijdt eronder, vegetatie wordt aangetast. Dit gaat om organische oplosmiddelen. Maar deze stoffen breken ook snel af, waardoor ze waarschijnlijk geen langetermijneffecten op het milieu veroorzaken.” Deze zichtbaarheid is in een strafzaak heel fijn, volgens Stelling, omdat je meteen de link kunt leggen met de overtreding. “Het is makkelijker te rapporteren.”

Te weinig inzicht in niet-afbreekbare stoffen

Voor de niet-afbreekbare stoffen geldt een ander verhaal. “Het forensische instituut heeft geen systematisch onderzoek gedaan naar de milieueffecten op de lange termijn van deze stoffen. We weten dat dus niet. Er komt gelukkig wel meer aandacht voor. Het NFI onderzoekt alleen de verontreinigingen die direct gekoppeld kunnen worden aan verdachte personen of verdachte handelingen en locaties en heeft daardoor een beperkt beeld.”

‘Zwarte lijst’ grondstoffen zorgt voor extra afval

Een van de oorzaken van de toename van drugsafval is de ‘zwarte lijst’, licht Stelling toe. Dat werkt zo. “Er is een Europese zwarte lijst met grondstoffen waarvan we weten dat ze veel worden gebruikt om drugs te maken. Als stoffen op deze lijst staan, is de handel daarin beperkt.”

Maar drugsmakers zoeken omwegen om tóch drugs te maken, volgens Stelling. “De drugsmakers zoeken daarbij naar andere productiestoffen die wél vrij op de markt te verkrijgen zijn. Maar bij deze stoffen zijn meestal meer productiestappen nodig. Dat betekent ook meer drugsafval. Dit is niet goed voor het milieu. De lijst lijkt voor de hoeveelheid drugsafval een averechtse werking te hebben.”

Wat gebeurt er na een vondst van drugsafval?

De politie doet altijd onderzoek op de locatie van de vondst, of wel: plaats delict, zegt Stelling. “Maar zij dragen daarna vrij snel het opruimen over aan commerciële partijen. Vaak start de politie geen milieuonderzoek.”

Waarom niet? “Er zijn veel dumpingen, waarbij er geen verdachte in beeld is. Dan vraagt de politie niet altijd om een milieuonderzoek. De politie geeft als reden dat het qua tijd, geld en efficiëntie niet mogelijk en wenselijk is om deze lozingen en dumpingen te onderzoeken.”

Kosten opruimen drugsafval vergoed door overheid

Wat is de rol van drinkwaterbedrijven na een vondst?

Wanneer drugsafval gevonden wordt in waterwingebied of grondwaterbeschermingsgebied, is het betreffende bevoegd gezag aan zet. Veelal is dat een gemeente of de provincie. Deze gaan dan aan de hand van een calamiteitenplan aan de slag met het opruimen. Als er sprake is van bodemverontreiniging (wat bij dumpen van vloeibaar afval al gauw het geval is), wordt de bodem bovendien ook gesaneerd.

‘Altijd een check op mogelijke verontreiniging van het grondwater’

Drinkwaterbedrijven kunnen hierbij soms een adviserende rol spelen. “Onze hydrologen hebben een goede kennis van de ondergrond en dus mogelijk effect van verontreinigende stoffen op het stroomgebied van het grondwater”, zegt Edwin Hendriks van Limburgs drinkwaterbedrijf WML. “Bij een melding doen we dan ook altijd een interne check op mogelijke verontreiniging van het grondwater.”

Wanneer de drugs gedumpt zijn op eigen terrein van een drinkwaterbedrijf, is dit wel verantwoordelijk voor het opruimen. “Maar onze eigen terreinen zijn in principe niet toegankelijk voor gemotoriseerd verkeer”, zegt Hendriks. “Waar mogelijk hebben we een aantal natuurterreinen opengesteld voor wandelaars en fietsers. We komen daar geen dumpingen tegen.”

Drugsafval kan voor mensen gevaarlijk zijn

“De snel-afbreekbare organische stoffen zijn vaak brandgevaarlijk en als je ze inademt kunnen ze ook een verdovend effect hebben. Drugsafval in vaten kan bedwelmend zijn als je ze openmaakt. Of een vat kan exploderen.” Verder kan het afval bijtende stoffen bevatten, dit gaat om zuren en basen. “Ze kunnen chemische brandwonden veroorzaken. Kinderen lopen een hoger risico, omdat ze de lozing en dumping niet als zodanig herkennen.”

Wat kunnen burgers doen tegen drugsafval?

Natuurlijk geen drugs gebruiken, maar dat is een open deur, zegt Stelling. “We roepen mensen altijd op om drugsafval te melden. Dat kan gewoon anoniem en is zeer belangrijk om de problematiek rondom drugsafval beter in kaart te brengen en aan te pakken.”