Aquathermie uit drinkwater: de werking, de voordelen en de potentie
Met de levering van thermische energie uit drinkwater (TED) kunnen drinkwaterbedrijven een bijdrage leveren aan de energietransitie. Het Zuid-Hollandse Dunea heeft hier zelfs een aparte tak voor opgericht: Dunea Warmte & Koude. Met een TED-installatie levert Dunea koude aan winkelcentrum The Mall of the Netherlands. Ook op andere plekken in haar voorzieningsgebied kijkt Dunea samen met gemeenten en andere partners hoe ze aquathermie uit drinkwaterleidingen op een slimme manier kunnen benutten.
Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.
Wat is aquathermie?
Met aquathermie is het mogelijk koude en warmte te benutten uit oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater. Aquathermie werkt als een warmtewisselaar, maar dan met oppervlaktewater, afvalwater of drinkwater als medium.
Drinkwater in het leidingnet is meestal tussen de 8 en 16 graden Celsius. In de zomermaanden ligt deze temperatuur door opwarming van de ondergrond vaak iets hoger. Deze thermische energie uit drinkwater (TED) kan worden geoogst en benut voor opwarming of afkoeling van gebouwen. Carlijn van der Sande, projectontwikkelaar bij Dunea Warmte & Koude, legt uit hoe TED – een vorm van aquathermie – werkt.
TED: thermische energie uit drinkwater
“Een TED-systeem bestaat uit vier onderdelen. De eerste is ons leidingnet waar drinkwater doorheen stroomt. Daaraan koppel je een aftakking met een in en een uitlaat. Via de uitlaat stroomt water naar een TED-installatie. Hier wordt de warmte uit het water – ook wel thermische energie genoemd – via een warmtewisselaar afgegeven aan een plaat of wand. Aan de andere kant hiervan staat een installatie van de afnemer met een vloeistof dat de thermische energie overneemt.”
Aquathermie koelt drinkwater en dat is vooral een voordeel in zomer
Het heeft geen invloed op drinkwater
Het water waaruit de thermische energie is onttrokken, stroomt weer terug naar het drinkwaternet. Dat dit water met enkele graden is afgekoeld, heeft volgens Van der Sande heeft dit geen negatieve impact op de kwaliteit van drinkwater. “Integendeel: het kan juist voordelig zijn. Zeker in periodes dat het water wat warmer is. Drinkwater moet te allen tijde kouder zijn dan 25 graden. Anders bestaat de kans op bacteriegroei. Ook heeft het omleiden van drinkwater geen invloed op de waterdruk in de leiding.”
Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief
Warmte of koude direct inzetten of opslaan in WKO
De onttrokken warmte kan aan de andere kant van de TED-installatie voor verschillende toepassingen worden ingezet. Van der Sande: “Het kan direct naar een warmtepomp die het omzet in bruikbare warmte voor een of meerdere gebouwen. Maar je kunt de warmte of koude ook opslaan in een WKO-systeem onder de grond. De opgeslagen energie kun je dan onttrekken wanneer je het nodig hebt en gebruiken voor opwarming of afkoeling.”
Dunea Warmte & Koude
Om deze ontwikkeling van TED te versnellen, richtte Dunea een dochterbedrijf op: Dunea Warmte & Koude. Projectontwikkelaar Ewout Hekhuizen vertelt waarom is gekozen voor een aparte tak. “Hiermee houden we onze taken als leverancier van drinkwater en thermische energie gescheiden en kunnen we onze eigen projecten opzetten. Wel geldt een aantal voorwaarden. Bijvoorbeeld dat onze activiteiten nooit ten koste mogen gaan van de levering van drinkwater en dat we onze eigen broek moeten ophouden.”
Oplossing in energietransitie
Met het leveren van warmte en koude kan TED gemeenten helpen om van het aardgas af te komen en minder CO₂-uitstoot uit te stoten. Hekhuizen: “Door alle opgaven waarvoor we staan in Nederland verandert ook onze maatschappelijke rol als drinkwaterbedrijf. Primair blijven we leverancier van drinkwater, maar waar we kunnen bijdragen aan de warmtetransitie moeten we dat doen. En voor ons is TED dan de meest logische optie. De drinkwaterleidingen liggen er al, we hoeven alleen een aftakking te maken.”
Aquathermie in The Mall of Netherlands
In 2021 opende Dunea Warmte & Koude samen met The Mall of the Netherlands een TED-installatie in het winkelcentrum in Leidschendam. Hekhuizen vertelt hoe dit tot stand kwam. “Via de gemeente Voorburg kwamen we in contact met de eigenaar van The Mall. Die zocht een oplossing voor het op een duurzame manier koelen van het winkelcentrum in de zomer. Na wat onderzoek bleek dat een TED-installatie een kansrijk idee.”
Goede afspraken over kosten en beheer
In een afgesloten ruimte van het winkelcentrum is een TED-installatie geplaatst. Deze is aangesloten op het WKO-systeem van het winkelcentrum, waarmee een oppervlak van 120.000 m² kan worden gekoeld. Hekhuizen: “De kosten voor de aanleg hebben we gedeeld met de gemeente en The Mall. Daarnaast betaalt The Mall ons voor de afgenomen thermische energie en het onderhoud en beheer van de leidingen.”
Meer plannen voor TED-projecten
Inmiddels zitten er ook alweer nieuwe TED-projecten in de pijplijn, vertelt Hekhuizen. “We zijn onder meer bezig met een project in Den Haag. Daar wordt in de wijk Binckhorst – voorheen een industriegebied – woningbouw ontwikkeld. Samen met de partij die hier de warmte en koude voor gaat leveren, Heijmans-Essent, gaan we kijken hoe we TED hier zo goed mogelijk kunnen inzetten.”
Hoe dikker de leiding en hoe hoger de watertemperatuur, hoe meer thermische energie
Slim nadenken over locatie wel nodig
Hoewel er nog veel mogelijkheden zijn voor het aanleggen van TED-installaties kun je volgens Van der Sande niet het hele net volhangen. “Energie die je op punt A onttrekt, zit op punt B niet meer in de leiding. We moeten dus slim nadenken over waar in ons net we zo’n installatie plaatsen. Slim betekent bijvoorbeeld dat je kijkt naar de hoeveelheid thermische energie in het net. Hoe dikker de leiding en hoe hoger de watertemperatuur, hoe meer thermische energie. Ook kijken we naar potentiële afnemers in de omgeving.”
Soms negatieve impact productiecapaciteit
Niet elk project dat Dunea Warmte & Koude start, wordt uiteindelijk gerealiseerd, zegt Hekhuizen. “Het komt weleens voor dat we de conclusie trekken dat het niet verantwoord is. We hebben een keer gekeken naar het aftappen van water uit een leiding richting de duinen, waar we gezuiverd rivierwater infiltreren. Uiteindelijk bleek dat het water door een daling van de temperatuur iets dikker werd en dus langzamer de duinen instroomde. Dit had impact op onze productiecapaciteit. En dat willen we niet.”
Coalition of the willing
Welke tips hebben Hekhuizen en Van der Sande voor andere drinkwaterbedrijven die TED willen benutten? Ga eerst intern op zoek naar een coalition of the willing, adviseert Van der Sande. “Je moet een groep binnen het bedrijf hebben die dit interessant vindt en dit verder wil uitrollen. Je hoeft echt niet meteen een aparte tak op te richten, zoals wij hebben gedaan.” Hekhuizen vult aan: “Zoek bij voorkeur mensen uit verschillende gelederen, zoals een jurist, een drinkwaterexpert en iemand die gaat over de assets.”
Bronnen voor informatie
Voor informatie over technische zaken, wet- en regelgeving en governance zijn er online diverse websites die je kunt raadplegen, zegt Van der Sande. “KWR geeft bijvoorbeeld handreikingen voor het ontwerp. En op de website van Stichting Warmtenetwerk vind je onder meer partners en tools die je kunnen helpen en informatie over evenementen rondom dit thema. En partijen kunnen natuurlijk ook altijd bij ons aankloppen.”
Drinkwaterbedrijven en TED
Dunea is niet het enige drinkwaterbedrijf dat inzet op TED. Eerder al plaatste Waternet samen met Sanquin een installatie die koude levert aan het hoofdgebouw van de bloedvoorziening in Amsterdam. Het Pieter van den Hoogenband Zwemstadion in Eindhoven wordt verwarmd met thermische energie uit de leidingen van Brabant Water.
