Temmen van de brakke kwel: winst voor natuur en drinkwater
In de Horstermeerpolder werkt Waternet aan een innovatieve oplossing voor een hardnekkig probleem: verzilting van het watersysteem door brakke kwel. Door dit zoute grondwater gericht te onttrekken en deels te zuiveren, ontstaat niet alleen een schoner ecosysteem, maar mogelijk ook een extra bron voor drinkwater. Het project laat zien hoe regionale oplossingen kunnen bijdragen aan landelijke doelen: leveringszekerheid en waterkwaliteit.
Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.
Wie door de Horstermeerpolder ten zuiden van Weesp fietst, ziet een typisch Nederlands veenweidegebied. Minder zichtbaar is wat zich onder de grond afspeelt. Hier speelt zich een hydrologisch fenomeen af dat steeds problematischer wordt: een ondergrondse kegel van brak grondwater welt vanuit grote diepte op in het hart van de polder. Dit zoute water mengt zich met zoete kwelstromen aan de randen en stroomt via sloten en plassen richting het Amsterdam-Rijnkanaal en de Vecht. Het gevolg: toenemende verzilting van het oppervlaktewatersysteem en aantasting van de waterkwaliteit en biodiversiteit.
Zoet water nodig om gebied door te spoelen
Om dit tegen te gaan wordt nu jaarlijks zo’n 200 miljoen kuub zoet water uit het Markermeer aangevoerd. Dat dient deels voor doorspoeling en deels om het zoute water te verdunnen. Het is een kostbare ingreep en allesbehalve duurzaam. Daarom werkt Waternet nu samen met onder andere het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht, de gemeente Amsterdam, de provincie Noord-Holland en het Deltaprogramma Zoetwater aan een alternatieve oplossing.
Brak water wegpompen, zoet water de ruimte geven
Centraal in de oplossing staat een innovatieve techniek: het gericht onttrekken van het brakke grondwater uit de kegel via een 150 meter diepe winput. In een speciaal daarvoor ingerichte proefinstallatie bij de rwzi Horstermeer wordt het water gezuiverd met behulp van membraanfiltratie (reverse osmosis). “Het rendement is hoog: 75 procent van het aangevoerde water wordt gezuiverd tot zoet water,” zegt Balemans. De reststroom, het zoute concentraat, wordt gecontroleerd teruggebracht of geloosd. Deze aanpak verlaagt de druk van de brakke kwel, waardoor het zoete grondwater vanuit de Utrechtse Heuvelrug meer ruimte krijgt om het systeem in te stromen.
80 miljoen kuub zoetwater bespaard
“Door de brakke kwel te temmen, verbeteren we het hele watersysteem in en rondom de polder,” zegt Marc Balemans van Waternet. “Bovendien kunnen we de aanvoer van zoet water uit het Markermeer naar verwachting met 80 miljoen kuub per jaar terugdringen.”
Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief
Ecologische- én drinkwaterwinst
De zuiveringsstap levert nog een bijvangst op: het gezuiverde water kan mogelijk worden ingezet als aanvullende bron voor drinkwater. Dat is belangrijk, want de drinkwatervraag in de regio Amsterdam neemt toe, terwijl de bestaande bronnen – zoals de duinen – beperkt uitbreidbaar zijn. Bovendien wordt het steeds moeilijker om vergunningen te krijgen voor extra onttrekking of infiltratie, mede door druk op de natuur en toenemende vervuiling van oppervlaktewater.
Duurder dan andere zuivering, maar ook voordelen
De techniek is duurder dan reguliere zuivering van bijvoorbeeld rivierwater, maar heeft ook voordelen: “Dit water is van nature schoon. Er zitten geen resten van bestrijdingsmiddelen of medicijnen in. Alleen het zout moet eruit.” Als het project wordt opgeschaald, kan het zoet water naar de bestaande zuiveringsinstallatie in Weesperkarspel worden geleid. Daar wordt het gemengd met ander drinkwater. ” Door deze menging krijgt het water weer de gewenste samenstelling en smaak. Bovendien maakt dit het mogelijk om bestaande zuiveringsstappen – zoals het toevoegen van natronloog – achterwege te laten. Zo ontstaat een duurzame en efficiënte aanvulling op de bestaande drinkwatervoorziening.”
Samenwerking als succesvoorwaarde
De kracht van het project zit ook in de samenwerking. “We hebben vanaf het begin ingezet op betrokkenheid van alle relevante partijen,” zegt Balemans. “Zonder draagvlak bij bewoners, lokale overheden en partners zoals Provincie en Rijkswaterstaat krijg je dit niet van de grond.”
Er is bovendien contact met andere drinkwaterbedrijven zoals Dunea en Brabant Water, die met vergelijkbare pilots bezig zijn. “We wisselen kennis uit over techniek, stakeholderaanpak en vooral over hoe we omgaan met de zoute reststromen,” aldus Balemans. Iedere regio heeft zijn eigen uitdagingen. Dunea schrijft brak water voorlopig af, Brabant Water kiest expliciet voor de Maas als hoofdbron.
Toekomstige toepassingen
Als de proef slaagt, biedt dit kansen voor vergelijkbare situaties in andere polders. “De opzet van deze pilot is modulair,” zegt Balemans. “We kunnen de aanpak mogelijk ook elders inzetten.”
Energieverbruik en duurzaamheid
Een veelgehoorde zorg bij membraanfiltratie is het hoge energieverbruik. Het proces van reverse osmosis vereist hoge druk om het zoute water door membranen te persen, wat aanzienlijk meer energie vraagt dan traditionele zuivering van oppervlakte- of grondwater. Dit leidt tot hogere kosten, meer druk op het elektriciteitsnet en – als de stroom niet duurzaam is – tot meer CO₂-uitstoot.
Waternet anticipeert hierop door duurzame energieopwekking te integreren in het project. “Het doel is om alle benodigde elektriciteit zelf op te wekken,” zegt Balemans. Dat kan bijvoorbeeld via zonne- of windenergie op of nabij de zuiveringslocatie. “Zo houden we de oplossing circulair, beperken we onze afhankelijkheid van het net en zorgen we ervoor dat de milieuwinst van deze oplossing overeind blijft.”
Eind van het jaar besluit
De pilotinstallatie draait inmiddels stabiel. De komende maanden worden technische resultaten, milieueffecten, kosten en draagvlak samengebracht in een integrale afweging. Eind 2025 moet er een besluit liggen: doorgaan of stoppen.
