Van brak naar zout: Brabant Water zet grote stap naar drinkwater uit zee
Brabant Water gaat voor het eerst in Nederland op grote schaal drinkwater uit zeewater maken. Een opmerkelijke stap, die onderdeel is van een grotere beweging binnen Brabant Water om nieuwe, duurzame en toekomstbestendige bronnen te ontwikkelen, die losstaan van het zoetwatersysteem. Sectordirecteur productie Jasper Verberk legt uit waarom dat nodig is en hoe het bedrijf in ongekend tempo werkt aan zowel brakwateronttrekking als zeewaterontzilting.
Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.
Groeidruk op zoetwater: “We zitten aan het plafond”
De reden voor deze omslag ligt in de provincie Noord-Brabant zelf. Het zoetwatersysteem staat hier al jaren onder druk. Door structurele verdroging verdwijnt er meer water uit de bodem dan er bijkomt. De grootste factor is volgens Verberk iets wat vaak over het hoofd wordt gezien: “De waterschappen voeren het meeste zoete water razendsnel af naar zee. Wat hier valt, verdwijnt meteen via sloten, rivieren en kanalen. Slechts een heel klein deel infiltreert en blijft beschikbaar als grondwater.”
Aan de andere kant onttrekken landbouw, industrie en drinkwaterbedrijven grondwater. In Brabant is daarom afgesproken dat er niet meer grondwater dan nu gewonnen mag worden voor de drinkwaterproductie.
De vraag naar drinkwater blijft toenemen
En dat terwijl het aantal inwoners en bedrijven blijft groeien en warmere, drogere zomers voor piekvraag zorgen. Brabant Water zit daardoor inmiddels in wat het bedrijf de operationele reserve noemt: meer dan 90 procent van de vergunde onttrekkingsruimte wordt benut.
“Dat betekent dat we niet zomaar extra grondwater kunnen winnen,” zegt Verberk. “De enige manier om leveringszekerheid in de toekomst te garanderen, is blijven inzetten op waterbesparing én het ontwikkelen van nieuwe bronnen. Met waterbesparing kunnen we de vraag weliswaar afvlakken, maar we zullen dan alsnog meer drinkwater moeten produceren om aan die vraag te voldoen.”
Brakwater als eerste stap
De zoektocht naar nieuwe bronnen begon voor Brabant Water niet bij de zee, maar dichter bij huis: bij brak grondwater langs het laagste stukje Brabant, vlak naast de Maas, bij Genderen en Drongelen. Dit gebied heeft een cruciale eigenschap: onttrekken van heel diep brak grondwater heeft verwaarloosbare effecten in het zoete watersysteem aan de oppervlakte. Het brakke water zit heel diep onder een paar afsluitende kleilagen die effecten naar boven dempen. Bovendien is het een peilgestuurd gebied, wat betekent dat het waterschap het peil van het oppervlakte- en grondwater kan regelen, door minder water weg te pompen.
Voor Brabant Water was dit een kans om relatief snel extra capaciteit te ontwikkelen. “We hebben gekeken: waar kunnen we binnen afzienbare tijd écht meters maken? Brakwater bleek daar de beste optie,” aldus Verberk.
Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief
Zeewater: een bron die nooit opraakt
“Brakwater kan de eerste jaren helpen, maar voor structurele groei hebben we een bron nodig die oneindig opschaalbaar is,” zegt Verberk. “Zeewater is altijd beschikbaar.”
De stap naar drinkwater uit zee klinkt revolutionair voor Nederland, maar technisch gezien is het dat allerminst. In grote delen van de wereld draait ontzilting al decennialang mee in de reguliere drinkwatervoorziening. Van Australië tot het Midden-Oosten. “Ook op Aruba, Curaçao en Bonaire wordt zeewater al jarenlang met reverse osmose ontzilt tot betrouwbaar drinkwater. De techniek is het probleem dus niet,” benadrukt Verberk. “Membranen, reverse osmose: het is allemaal bewezen en robuust. Er zijn honderden installaties wereldwijd.”
Brabant Water is het eerste drinkwaterbedrijf in Nederland dat ontzilting van zeewater inzet als structurele bron
Waarom deden we het dan niet eerder in Nederland?
Heel eenvoudig: we hadden het niet nodig. Dankzij onze natte delta, onze rivieren en onze diepe grondwatervoorraden beschikte Nederland altijd over overvloedig zoet water. Ontzilting was duurder en energie-intensiever dan onze bestaande bronnen, en dus werd het nooit een serieuze optie.
In Brabant moesten ze wel verder kijken. “En zeewater is altijd beschikbaar,” zegt Verberk. “En het is opschaalbaar op een manier die met grondwater of brakwater simpelweg niet kan.” Brabant Water is daarmee het eerste drinkwaterbedrijf in Nederland dat ontzilting van zeewater inzet als structurele bron.
Brak water: in 1 jaar van besluit naar een draaiende pilot
Opvallend is vooral het tempo waarin de brakwaterpilot tot stand kwam. In één jaar tijd werd een besluit genomen, werd er geboord, ontworpen, gebouwd en vergund, iets wat in de drinkwatersector normaal vele jaren kost.
Intern proces anders aangepakt
In plaats van de gebruikelijke, stap-voor-stap werkwijze besloot Brabant Water het proces radicaal om te gooien. Onderzoeken liepen niet langer keurig achter elkaar, maar parallel, waardoor maanden tijdwinst geboekt werd. In de organisatie werd capaciteit vrijgemaakt: specialisten uit verschillende teams werden losgetrokken van hun reguliere werk en op de pilot gezet.
Ook werd voorkomen dat het proces zou vastlopen in alternatievenvergelijkingen. “We hebben alleen onderzocht wat écht nodig was,” legt Verberk uit. “Niet alles wat kón, maar wat móest.”
Sneller schakelen door gedeeld besef van urgentie
Minstens zo belangrijk was de samenwerking met de omgeving. Vanaf het eerste moment zat Brabant Water met provincie, gemeenten, waterschap en Rijkswaterstaat aan tafel om mogelijke knelpunten direct op te lossen. Volgens Verberk was die gezamenlijke houding van grote waarde: “Omdat iedereen dezelfde urgentie voelde, konden we veel sneller schakelen. Het was letterlijk: handen ineenslaan en door.”
Hoe wordt brakwater drinkwater?
Het water in de diepere lagen is licht brak: ongeveer 250 mg chloride per liter, net boven de drinkwaternorm. Met een beperkte toepassing van reverse osmose is het zoutgehalte eenvoudig terug te brengen. Omdat de zoutconcentratie nog relatief laag is, is de zuivering minder energie-intensief dan ontzilting van zeewater.
Wat levert het op?
Als alles volgens planning verloopt, kan de brakwaterwinning rond 2030 ongeveer 5 miljoen m³ drinkwater per jaar leveren. Dat is een bescheiden aandeel in de totale productie, maar cruciaal om de periode tot de grotere zeewaterbron te overbruggen.
Zeewater: drie routes naar schoon water
Voor ontzilting via reverse osmose moet het zeewater eerst zeer zorgvuldig worden voorgezuiverd. Het doel van de pilot is vast te stellen welk systeem technisch het beste werkt, het minste energie verbruikt en de laagste operationele kosten met zich meebrengt.
Drie verschillende voorzuiveringsroutes worden onderzocht:
1. Beach wells
Water infiltreert door de zandbodem en wordt via putten opgepompt. De bodem werkt als natuurlijke filter en verwijdert zo veel vaste kleine deeltjes, zoals algen, slib en andere verontreinigingen.
2. Flotatie + zandfiltratie
Door vlokvorming binden deeltjes samen, waarna ze via een zandbed worden verwijderd. Geschikt voor water met sterk wisselende kwaliteit.
3. Ultrafiltratie
Een membraantechniek die vrijwel alle deeltjes verwijdert en zeer stabiel effluent oplevert voor RO.
Tijdlijn: van pilot naar structurele drinkwaterbron
Als alles volgens planning verloopt, wordt de zeewaterpilot eind 2026 of begin 2027 in gebruik genomen. Vanaf dat moment draait de installatie ten minste drie jaar lang om uitgebreid te onderzoeken welke voorzuiveringstechniek het beste werkt.
Tegelijkertijd start Brabant Water al met de engineering van de toekomstige grootschalige ontziltingsinstallatie. Daardoor kan, zodra de uitkomsten van het onderzoek bekend zijn, snel worden doorgepakt richting bouw.
De zeewaterinstallatie zou 5 tot 10 procent van de totale drinkwatervoorziening kunnen leveren
Doel: 2033 gezuiverd zeewater uit de kraan
Het doel is dat rond 2032–2033 de eerste liters drinkwater uit zeewater daadwerkelijk beschikbaar komen voor Brabantse huishoudens en bedrijven. De installatie moet dan 10 tot 15 miljoen kubieke meter water per jaar kunnen leveren. Mocht de vraag in de toekomst verder groeien, dan is opschaling relatief eenvoudig: de capaciteit kan worden uitgebreid tot 20 à 25 miljoen kubieke meter per jaar.
Voor Brabant Water is dat een indrukwekkend volume. Het bedrijf produceert nu bijna 200 miljoen m³ drinkwater per jaar. De nieuwe zeewaterinstallatie zou dus 5 tot 10 procent van de totale drinkwatervoorziening kunnen leveren.
Kosten, energie en de prijs van drinkwater
Ontzilting kost meer energie dan grondwaterwinning. Omdat ontzilting slechts een deel van de totale productie betreft, verwacht Brabant Water geleidelijke, beperkte tariefstijgingen. “Het belangrijkste is dat we leveringszekerheid bieden,” benadrukt Verberk. “Zonder nieuwe bronnen kunnen we op termijn niet meer voldoen aan de vraag.”
