Functies combineren in het landschap: tijd voor pionierswerk

Het wordt steeds moeilijker ruimte vrij te maken voor alles wat we in Nederland willen. Want hoe combineer je de woningbouwopgave en economische ontwikkeling met ruimte voor de natuur, landbouw én drinkwaterwinning? Dat is de complexe puzzel waar vooral de provincies de komende jaren uit moeten komen. “Het is daarom nu tijd voor pionierswerk. We moeten gaan kijken wat wél kan, functies combineren.” 

Gerda Brilleman

Gerda Brilleman-Brondijk is strategisch omgevingsmanager bij Drinkwaterbedrijf Groningen. Ze pleit in dit verhaal voor een “nieuwe” manier van kijken naar de omgeving. Waar functies elkaar niet per definitie uitsluiten, maar gezamenlijk wordt gekeken naar wat wél kan

De schier onmogelijke opgave voor bestuurders

In alle windstreken van Nederland staan bestuurders voor dezelfde schier onmogelijke opgave: ruimte vinden voor alle functies die de samenleving in de toekomst nodig heeft. Want de opgaven zijn groot. 

Een kleine opsomming:

  • 900.000 nieuwe woningen voor 2030
  • Goed en genoeg drinkwater voor de groeiende bevolking
  • Nederland aardgasvrij in 2050
  • Nieuwe stroomnetten
  • Overige ingrepen om klimaatdoelen halen 
  • Stikstofuitstoot terugdringen in landbouw, industrie en verkeer
  • Klimaatrobuust watersysteem om overlast en droogte te voorkomen
  • Borgen kwaliteit oppervlaktewater en grondwater 

“Niet alles kan overal”

Gerda Brilleman-Brondijk: “Johan Remkes heeft het destijds mooi samengevat in zijn verkenning over de stikstofproblematiek: niet alles kan overal. En dat maakt die puzzel niet alleen complex voor provinciale en gemeentelijke bestuurders, maar ook voor ons als belanghebbende in het ruimtelijke domein en dan met name gelet op de zoektocht naar aanvullende strategische voorraden.”

Volg de laatste ontwikkelingen via onze LinkedIn pagina.

Landelijke problematiek, lokale invulling

“Hier in Groningen hebben we te maken met specifieke lokale problematiek. Zoals een flinke woningbouwopgave voor de stad Groningen, de zoektocht naar aanvullende strategische voorraden en in sommige gevallen natuurlijk ook extra gevoeligheden van de bevolking als het gaat om de aardbevingsproblematiek.. Maar uiteindelijk hebben alle drinkwaterbedrijven, overheden en andere stakeholders te maken met dezelfde grote opgaven.” Zoals recent kort samengevat door minister Harbers: “Bij de inrichting van ons landschap rekening houden met wat bodem en water ‘aankunnen’ en daardoor in 2050 weerbaar zijn tegen watertekorten”.

De dagelijkse praktijk: focus op dossiers

“In de dagelijkse praktijk hebben bestuurders en ambtenaren vooral te maken met dossiers met specifieke doelstellingen die moeten worden gehaald op de relatief korte termijn. En die stapel wordt in elk provinciehuis en bij elke gemeente eerder groter dan kleiner. Bovendien gaan de achterliggende belangen ook lang niet altijd samen. Hoe combineer je bijvoorbeeld economische agrarische ontwikkeling met doelstellingen voor natuur, waterwinning, de energietransitie en de woningbouwopgave? Dan is het niet meer dan begrijpelijk dat het lastig is om een integrale oplossing te vinden, waarin die lange termijndoelen ook nog eens in zijn verwerkt.”

Het kan wel: zoals in de Onnerpolder

“Een goed voorbeeld van hoe het wel kan is de Onnerpolder bij de plaats Foxhol, waar we met elkaar hebben samengewerkt om functie te combineren.”

“Aanhoudende regenval in combinatie met een noordwesten wind maakte het in het najaar van 1998 onmogelijk om het overtollig oppervlaktewater via de sluizen af te voeren naar de Waddenzee. Om de stad Groningen te beschermen werd de Onnerpolder, gelegen in het Hunzedal, onder water gezet en werden er zandzakken langs het Noord-Willemskanaal gelegd. En midden in de Onnerpolder ligt onze productielocatie Onnen. Van hieruit levert Waterbedrijf Groningen al sinds de jaren 30 vorige eeuw aan een groot deel inwoners van noordoost Groningen 24/7 drinkwater. Het water steeg ons letterlijk en figuurlijk tot aan de lippen. Omdat ook de puttenvelden onder water kwamen te staan lag de productielocatie enige tijd stil en waren we niet meer leveringszeker.”

Landscape,onnerpolder,,zuidlaardermeer,in,the,netherlands.,rainbow,over,the,green
De Onnerpolder, een gebied waar waterberging wordt gecombineerd met drinkwaterwinning.

De Hunzevisie: terug naar natuurlijk beekdal

Wat al bekend was werd in 1998 bevestigd, de waterhuishouding is niet meer op orde. En als er niks gebeurt zal door de klimaatverandering de kans op wateroverlast alleen maar groter worden. Om natte voeten in de stad in de toekomst te voorkomen en water langer vast te houden in beekdalen, natuurgebieden en speciale waterbergingen sloegen de provincies Groningen en Drenthe en de waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s de handen ineen. Net daarvoor, in 1995, presenteerden Het Drentse Landschap, het Groninger Landschap en het Wereldnatuurfonds de eerste Hunzevisie, gericht op een terugkeer van een zo natuurlijk mogelijk beekdal. Toeval bestaat niet.”

Ingericht als waterberging mét winning

Inmiddels is de Onnerpolder al decennia ingericht als waterberging. Grondwaterwinning werd gecombineerd met een noodbergingsgebied (in 2008). Een kade werd gebouwd rondom de productielocatie en drinkwaterputten buiten de kade werden beschermd door ze “op hoogte te zetten” (wierde). Inmiddels herbergt het gehele gebied naast unieke natuur (sinds 2010 het Natura-2000 gebied “Zuidlaardermeergebied”) ook de functie van waterwinning en waterbergingsgebied. De drinkwaterproductie kan sindsdien ongestoord blijven functioneren ook al wordt het waterbergingsgebied onder water gezet.”

Botsende belangen opgelost

“Organisaties met verschillende behoeften en op het eerste gezicht tegengestelde belangen hebben gezamenlijk een oplossing gevonden voor het gebruik van één gebied: de Onnerpolder. Het Groninger Landschap, de provincie Groningen, waterschap Hunze en Aa’s en waterbedrijf Groningen werkten en werken nog steeds samen in het gebied.”

“Natuur en winning botsen bij verdroging?”

“Van oudsher was de opvatting: natuur en drinkwaterwinning botsen wanneer verdroging optreedt. Drinkwaterwinning en waterberging gaan niet samen. En natuur en waterberging gaan niet samen, want de natuur wil liever niet in een ‘volle badkuip’staan. Het werkt echter wel degelijk. Een groot deel van de winputten is in Natura-2000 gebied ‘Zuiderlaardermeergebied’ gelegen. In het gedeelte van het winveld dat op wierden is gelegd, zijn naast de wierden extra petgaten (open water) gegraven voor natuurontwikkeling.”

“Openstaan voor nieuwe oplossingen”

“Schijnbaar conflicterende eisen aan het gebruik van een ruimte functioneel kunnen gecombineerd worden; als betrokken partijen niet alleen oog voor hun eigen belang hebben maar ook voor dat van de ander en daarnaast bereid zijn kritisch naar eigen processen en ontwerpen te kijken, ze ter discussie te stellen en open te staan voor nieuwe en alternatieve oplossingen.”

NPLG is nu het breekijzer om breder te kijken

“Complexe uitdagingen zijn ook vooral een kans. Ze zorgen ervoor dat we gezamenlijk op een “nieuwe” manier naar oplossingen gaan kijken. In dat opzicht is de provinciale uitwerking van het Nationaal Programma Landelijk Gebied een soort breekijzer. Iedereen is zoekende en dat zorgt ervoor dat we nu wederom nieuwe samenwerkingen kunnen en willen aangaan om die uitdaging van alle kanten te gaan bekijken.”

Lees verder onder de afbeelding

Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief

Gesprekken zijn goed, actie is beter

“De gesprekken hierover verlopen hier in Groningen en Drenthe al  goed. De provincie is regievoerder. Zij zijn immers ook de hoeder van het grondwater en hebben een opdracht waar ze aan moeten voldoen wat betreft de kwaliteit van het grondwater en oppervlaktewater vanuit de Kaderrichtlijn Water. Het is belangrijk om samen op te trekken, zeker als het gaat om de inrichting van de openbare ruimte. Het principe van water- en bodem sturend is een belangrijk haakje. En goede gesprekken hebben is mooi, maar we moeten ook over naar actie. Zo zijn in de Omgevingsvisies Aanvullende Strategische Voorraden voor drinkwaterwinning opgenomen. Maar die ruimtelijke bescherming daarvoor is er nog niet. Het is ook tijd om daar goed naar te kijken.”

Functiestapeling: wat kan dan wel en wat niet?

“Bij het aanwijzen van een ASV is het voor ons belangrijk om in eerste instantie een geschikte plek te vinden. Het watersysteem moet interessant genoeg zijn en daarna moeten we de effecten van waterwinning op dat gebied helder krijgen. En vervolgens wordt dan de vraag: wat zou je in zo’n gebied dan nog wel mogelijk kunnen maken en wat niet? En kunnen de verschillende functies elkaar mogelijk versterken?”

Pionierswerk: niet bij voorbaat ontwikkeling uitsluiten?

“Het ingewikkelde van een ASV is dat je het gebied wel kunt aanwijzen maar de ruimtelijke bescherming pas op een later moment van kracht wordt, als er ook daadwerkelijk een winning komt. In de tussenliggende periode zit je in een situatie waarin wij als drinkwaterbedrijf liever hebben dat het gebied niet veranderd, maar tegelijkertijd realiseren we ons ook dat de provincie met andere belangen en stakeholders te maken heeft.”

Open het gesprek met elkaar aangaan

“Wij hebben daarin onze voorkeuren, maar het belangrijkste is dat we daarover open het gesprek aangaan. Neem bestaande functies in een gebied waar we een ASV willen intekenen, een tankstation. Gaan wij nu al pleiten dat die wordt verplaatst op termijn? Of wordt er extra ingezet op grondwatermonitoring? En tegelijkertijd kunnen we dan ook kijken naar welk type bescherming je aan een gebied zou moeten geven. En als je het toekomstig beschermingsgebied wilt combineren met recent woningbouw, hoe staat het dan met de huidige wensen van warmte- koudeopslag? Worden deze wensen op voorhand dan uitgesloten?”

Over de watertransitie Watertransitie

Deel dit artikel

Gerelateerde artikelen

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *